İran İslami Şura Meclisi (Parlamento) ve Rehberlik Uzmanları Meclisi Seçimleri

İran halkı 26 Şubat 2016’da 10. İslami Şura Meclisi’ni (Parlamento/Majles) ve 5. Rehberlik Uzmanları Meclisini (Majles-e Khobregan-e Rahbari) seçecek. İki anayasal yönetim kurumunun üyelerini belirleyecek olan seçimler İran devletinin geleceği için farklı yönlerden önem taşımakta. Yeni parlamentonun mahiyeti, bir dönem daha seçilerek 2021’e kadar görevde kalması beklenen reformcu Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani tarafından söz verilen reformların kaderini belirleyecek. Uzmanlar Meclisi’nin mahiyeti ve burada oluşacak güç dengeleri, şimdiki Rehber Hamenei’nin yaşlanmış olması ve yeni Uzmanlar Meclisi’nin görev süresi olan önümüzdeki sekiz yılda Rehberlik makamında yetki değişiminin oldukça muhtemel görülmesi nedeniyle, İran’ın gelecekteki Rehberinin kimliğini belirleyebilecek.     

İslami Şura Meclisi (Parlamento)

İran Parlamentosu halk tarafından doğrudan ve gizli oy ile dört yıl için seçilen 290 üyeli yönetim kurumudur. Yönetimin yasama organı olan Parlamento, kanun taslakları ve tekliflerini üçte iki çoğunluktan oluşan toplantı yeter sayısı ile kanun haline getirir. Parlamento tarafından kabul edilen kanunların Anayasa ve İslam yasalarına (Şeriat) aykırı olmaması gerekmektedir. Bu uygunluğa karar vermekle yetkili yönetim organı ise Koruyucular Konseyi’dir. Böylece, pratikte Parlamento tarafından yapılan kanunlar, Koruyucular Konseyi’nin onayı olmaksızın geçerli değildir. Yasama yetkisine ek olarak, Parlamento aynı zamanda bütün uluslararası antlaşmaları, protokolleri, sözleşmeleri ve anlaşmaları, borçları ve devlet yardımlarını onaylamakla yetkilidir. Anayasa aynı zamanda ülkenin hiçbir zaman Parlamentosuz kalmaması için bir önceki dönem bitmeden yeni Parlamento seçimlerinin yapılmasını zorunlu tutmaktadır.

Parlamento Seçim Kanunu’na göre, Koruyucular Konseyi Parlamento seçimlerinin gözetiminden sorumludur. Bu gözetim iki şekilde tanımlanmaktadır: Birincisi ileriye etkili (estesvaabi) gözetimdir ve yasal olarak bağlayıcı müdahaleler anlamına gelir. İkincisi ise seçimin bütün aşamalarında her türlü iş ve işlemi genel gözetim yetkisidir.   

Parlamento üyeleri için cinsiyet kotası bulunmamaktadır. Ancak Anayasa tarafından tanınmış olan dini azınlıklara belirli sayıda sandalye ayrılmaktadır. Buna göre 290 üyeli parlamentoda Zerdüştler ve Yahudiler birer sandalyeye, Süryani ve Keldani Hristiyanlar toplam bir sandalyeye, Güney ve Kuzey Ermenileri ise birer sandalyeye sahiptirler. 

Rehberlik Uzmanları Meclisi

Rehberlik Uzmanları Meclisi, 1983’ten bu yana sekiz yılda bir seçilen 86 üyeli anayasal organdır ve İran Dini Liderini (Rehber) göreve atama, gözetleme ve görevden alma yetkisine sahiptir. Her ne kadar birinci Uzmanlar Meclisi 1979’da devrimden sonraki İslam Cumhuriyeti Anayasası'nı yapmak için toplanmış olsa da, anayasanın Aralık 1979’da onaylanmasından sonra kendini feshetmiştir. Bugünkü anayasal görevleri ile toplanan ilk Uzmanlar Meclisi 1982’de seçilmiş ve 1983’te göreve başlamıştır. Bu meclis, 1989’da Devrim Rehberi Ayetullah Humeyni’nin vefatından sonra ,Ayetullah Hamenei’yi Rehber olarak seçen meclistir.  

Uzmanlar Meclisi İslam hukuku bilginleri olan müçtehitlerden oluşmakta ve halkın doğrudan ve gizli oyu ile seçilmektedir. Uzmanlar Meclisi Başkanı da meclis toplandıktan sonra üyeler tarafından gizli oy ile iki yıl için seçilmektedir ve siyasi gruplar arasındaki rekabetin göstergesi olması bakımından önemlidir.

Siyasi Gruplar Arasında Seçim Yarışı

Seçimler için resmi kampanya dönemi 18 Şubat’ta başladı ve seçimlerden bir gün önce sona erdi. İran’da İçişleri Bakanlığı’na kayıt yaptıran siyasi partiler bulunmasına rağmen, resmi parti siyaseti yapılmamakta. İslam Cumhuriyeti’nde yapılan bütün seçimlerde adaylar kendi adlarına seçim yarışında yer almaktalar. Ancak belli siyasi güç birlikleri ve örgütler veya gruplar, yayınladıkları listeler vasıtasıyla adaylara desteklerini ilan etmekteler. Adaylar kampanyaya başladıklarında bu siyasi güç birlikleri ve örgütler, listelerinde yeralan adaylara desteklerini ilan etmekteler.  

Şubat 2016 seçimlerinde başlıca iki liste ve bağımsız adaylar göze çarpmaktadır ve  bu iki liste siyasi spektrumun iki büyük siyasi güç birliğinin listeleridir. Bu birliklerden bir tanesi, İlkeciler (Usulgerayan) olarak bilinen ve İslam Cumhuriyeti’nin dini niteliklerini korumaya kararlı muhafazakâr bir birliktir. İkincisi ise, seçilmiş hükümet organlarının yetkilerinin artırılarak İslam Cumhuriyeti’nin cumhuriyetçi niteliklerini güçlendirme amacıyla sistemin işleyişinde reform yapma gayretinde olan Reformcular’dır (Eslahtalaban). Her iki siyasi güç birliği de kendilerinin devrime sadık olduklarını ifade etmekle birlikte, devrimci sistemin özü hakkındaki yorumları farklılık göstermektedir.

İlkeciler seçim yarışına İlkecilerin Büyük Koalisyonu adlı birleşik bir liste ile katılıyorlar. Eski Meclis Başkanı Ghulam Ali Haddad-Adel ve eski Çalışma Bakanı ve Meclis Araştırma Merkezi Başkanı Ahmed Tevekkuli gibi, eski kıdemli siyasetçiler, koalisyonun meclis seçimi için Tahran bölgesi listesinde göze çarpan isimler. Aynı şekilde, Koruyucular Konseyi Başkanı Ayetullah Ahmed Cenneti ve Uzmanlar Meclisi Başkanı Ayetullah Muhammed Yezdi de koalisyonun Uzmanlar Konseyi seçimleri için desteklediği isimler arasında yeralan İlkeci adaylardan. Reformcular da seçimde pek çok reformcu parti ve grubun bir araya gelerek destekleri birleşik bir liste ile yarışmaktalar. Uzmanlar Meclisi seçimleri için reformcuların yayınladığı Tahran listesinde, eski cumhurbaşkanı Ekber Haşimi-Rafsancani ve şu anki cumhurbaşkanı Hasan Ruhani başı çekmekteler. Parlamento seçimi için yayınlanan Reformcuların Tahran listesinde ise Hatemi hükümetlerinde Teknoloji Bakanı ve Cumhurbaşkanı Başyardımcısı olarak görev yapan Muhammed Reza Aref, başlıca aday olarak ilk sırada yer almaktadır.

Seçimin Etkileri

26 Şubat’ta yapılacak olan iki seçimin etkileri, temel olarak İran iç siyasetinde görülecektir. Parlamento seçimleri konusunda, reformcuların çoğunlukta olduğu bir Parlamentonun oluşması, her ne kadar muhafazakâr Koruyucular Konseyi’nin yasaları onaylamakta itirazı muhtemel olsa da, Hasan Ruhani’nin reformcu hükümetinin söz verdiği reformları uygulamasına imkân sağlayacaktır. Ayrıca, reformcuların çoğunlukta olacağı bir Parlamentoda Bakanlar daha az soruya maruz kalacak ve daha etkin çalışan bir yasama ortaya çıkabilecektir.

Uzmanlar Meclisi seçimleri ise İslam Cumhuriyeti’nin gelecekteki liderinin belirlenmesinde çok önemli bir role sahip olabilir. Şimdiki Rehber Hamenei’nin yaşlanmış olması nedeniyle Rehberlik makamında bir değişiklik beklendiği için, yeni oluşacak Uzmanlar Meclisi bu değişikliğe dair seçenekler üzerinde çalışacaktır. Yeni Uzmanlar Meclisi’nin mahiyeti gelecekteki muhtemel İran Rehberi hakkındaki tahmini eğilimleri anlamakta önemli olacaktır. Rehber, anayasal olarak bütün genel siyaseti belirleme yetkisine sahip olduğu için, Rehberlik makamındaki değişikliğin İslam Cumhuriyeti’nin geleceği için hayati etkileri olacaktır. 

Ancak iki seçim de dış politika ve güvenlik politikasının genel çerçevesini değiştirmeyecektir. Dolayısıyla bu seçimler, İran’ın yer aldığı bölgesel ve uluslararası meseleleri etkilemeyecektir.