Libya’da İstikrar Sorunu: Beni Valid Örneği

Nebahat Tanrıverdi O, ORSAM Ortadoğu Uzman Yardımcısı, nebahattanriverdi@orsam.org
Libya’daki güncel gelişmeler, Kaddafi’nin öldürülmesinin üzerinden geçen üç aylık süreçte Ulusal Geçiş Konseyi’nin ülkenin bazı bölgelerinde etkin bir koordinasyon ve yönetim inşa edemediğini göstermektedir. Kaddafi sonrası dönemde ülkedeki siyasi, ekonomik ve idari mekanizmaların tamamen yeniden yapılandırılmasının ve yeni iktidarın, dolayısıyla rejimin kendini tahkim etmesinin zaman alacağı ve belli başlı engellerle karşılaşacağı tahmin ediliyordu. Öte yandan bu sürecin uzaması ve ülkedeki belirsizliğin istikrar yönünde kesinleşmemesi, yeni süreci tehdit etmektedir.

Ekim ayında Libya yetkilileri tarafından 8 ay içerisinde anayasanın ve seçim yasasının hazırlanması için bir geçici kurucu meclis ve 18 ay içerisinde de parlamento seçimleri yapılacağı açıklanmıştı. Şu anda ise ülkede Ulusal Geçiş Konseyi başkanlığında seçim yasasının düzenlenmesi için bir seçim komitesi kurulmuştur. Önümüzdeki 6 ay içerisinde 200 vekilden oluşması planlanan Libya Ulusal Parlamentosu’nun seçilmesi planlanmaktadır. Libya Ulusal Parlamentosu ise ülkedeki siyasi sitemin ne olacağı hakkında karar vermesinin yanı sıra anayasal süreci de üstlenecektir. (1) Bahsi geçen sürecin tamamlanacağı tarihe kadar ülke, Ulusal Geçiş Konseyi tarafından yönetilmeye devam edecek. Görüldüğü üzere Libya’da geçiş süreci uzun sürmekte, sivil iradenin tesisi gecikmektedir. Bunun yanı sıra, ülkede silahlı gruplar arası çatışmaların azalmaması da merkezi koordinasyonda ciddi zayıflıkların olduğunu da göstermektedir.

23 Ocak’ta Beni Valid’in Kaddafi yanlıları tarafından ele geçirildiği haberi (2) de bu perspektiften okunmalıdır. Bir süredir Beni Valid de dahil olmak üzere ülkenin çeşitli yerlerinde Ulusal Geçiş Konseyi’ne bağlı silahlı birlikler arasında çatışmalar yaşandığı gözlemlenmekteydi. Libya askeri komuta tarafından da kabul edilen (3) bir koordinasyon eksikliği, bu çatışmaların en öne çıkan nedeni gibi görünmekte. Bu sorunun aşılması için kurulması planlanan Operasyon Merkezi, hala faaliyete geçmiş değil. Bu misyonu gerçekleştirip gerçekleştiremeyeceği de aynı oranda belirsiz görünmektedir. Operasyon Merkezi’nin yanı sıra Ulusal Geçiş Konseyi sivil projelerle süreci desteklemeye çalışmaktadır. Bu bağlamda 24 Aralık’ta açıklanan Entegrasyon Programı yaklaşık 20 bin devrimci milisin tekrardan sivil ve ekonomik hayata dönemsini amaçlamaktadır. (4) Ancak bu programın başarıya ulaşması ancak uzun vadede gerçekleşebilecektir. Kaçınılmaz olarak mevcut durum istikrarsızlığı artırırken, yeni rejimin siviller nezdindeki kredisini olumsuz yönde etkilemektedir.

Ülke güvenliğinin ve istikrarının sağlanması bu bağlamda, Ulusal Geçiş Konseyi’nin devrim milislerini merkezi ordu bünyesinde toplamasına ve kontrol altına almasına bağlıdır. Ancak sekiz aylık iç savaş süresince çeşitli muhalefet grupları ve aşiretlerin silahlanması şeklinde oluşturulan devrim milislerinin üzerinde devlet tekelinin oluşturulması kolay bir süreç değildir. Özellikle siyasi mekanizmanın geleceğine yönelik muğlaklık devam ederken aşiretler ve gruplar silahsızlanma konusunda isteksiz olacaklardır. Her grubun kendi çıkarlarını korumak için silahlı kalma yönündeki eğilimi, merkezi koordinasyonun tesis edilmesini engellemekteyken gruplar ve aşiretler arası çatışma potansiyelini de arttırmaktadır. Beni Valid’deki durumda bu hususun etkili olduğu düşünülebilir. Varfallah Aşireti’nin etkin olduğu ve uzun süre Kaddafi yanlıları ve Ulusal Geçiş Konseyi birlikleri arasında çatışmalara sahne olan Beni Valid’te bir süredir yeni rejime muhalif grupların ve Kaddafi yanlısı aşiretlerin silahsızlandırılmaya çalışıldığı iddia edilmektedir. Benzer şekilde bu görevde yer alan milislerinde kendi aralarında küçük çapta çatışmalar yaşadığı da diğer bir iddiadır. Her iki iddianın gerçeklik payı ülkedeki genel duruma bakıldığında yüksek görünmektedir. Benzer şekilde Garyan yakınlarında rakip milis grupları da yakın zamanda çatışmıştır.(5) Bu gibi örnekleri çoğaltmak mümkündür. Genel itibari ile aşiretler arasında çıkar çatışması potansiyeli geçiş süreci uzadıkça artmakta ve istikrarsızlık sorunları da bu nedenle derinleşmektedir.

Bu duruma paralel olarak büyük şehirlerde sivil bir muhalefetin de ortaya çıktığı gözlenmektedir. Bir süredir devam eden oturma eylemleri, Ulusal Geçiş Konseyi’nin işsizlik ve altyapı sorunlarını çözmekte yetersiz olması ve şeffaf olmaması suçlamasına odaklanmıştır. Bingazi merkezli protesto gösterilerinde göstericiler, Ulusal Geçiş Konseyi binasına saldırmış ve ardından Mustafa Abdul Celil Ulusal Geçiş Konseyi’nin istifasının ülkeyi iç savaşa sürükleyeceği yönünde açıklama yapmıştır. (6) Protesto gösterilerinin sürmesi üzerine Libya Ulusal Geçiş Konseyi Başkan Yardımcısı Abdülhafız Goga istifa etmiştir. Öte yanda Ulusal Geçiş Konseyi, Goga’ya destek verdiklerini, ona ve Ulusal Geçiş Konseyi’ne yapılan her türlü saldırıyı Libya’nın yüksek çıkarlarına yapılmış bir saldırı olarak kabul edeceklerini açıklamıştır. (7)

Sonuç itibari ile istikrarsızlık, devlet yapısının ve kurumlarının yeniden inşası, ordunun merkezileştirilmesi ve silahlı grupların silahsızlandırılıp topluma entegre edilmesi, ekonominin yeniden işler hale getirilmesi gibi Libya’nın çözmesi gereken önemli sorunlara sivil muhalefet ve gösteriler de eklenmiş görünmektedir. Küçük çaptaki çatışmaların aşiretler arası daha kapsamlı çatışmalara dönüşme ihtimali her zaman bulunmaktadır. Yemen örneği aşiret yapısının etkin olduğu toplumlarda bu olsaılığın yüksekliğini kanıtlamaktadır. Benzer durumun yeni sistemin meşruiyet temellerini oluşturuncaya ve siyasi odakları bu sisteme entegre edinceye kadar Libya için de geçerli olacaktır.


Kaynaklar

1-Libya Büyükelçisi ile mülakat, http://www.orsam.org.tr/tr/
orsamkonukgoster.aspx?ID=466
2-Qaddafi loyalists seize Bani Walid, clash with NTC forces, Al Arabiya, http://english.alarabiya.net/articles/2012/01/23/1901
26.html?PHPSESSID=g4eg3cbciqtmd7jktnnav9cgv4
3-At Libya’s Bani Walid, chaos not Qaddafi is the killer, Al Arabiya, http://english.alarabiya.net/articles/2011/0
9/22/168120.html
4-Change takes time, Libyan judge says, Magharebia, http://www.magharebia.com/cocoon/a
wi/xhtm
l1/en_GB/features/awi/features/2012/01/19/feature-04
5- Change takes time, Libyan judge says, Magharebia, http://www.magharebia.com/coc
oon/awi/xhtml1/en_GB/features/awi/features
/2012/01/19/feature-04
6- Libyan leader warns of possible ‘civil war’ if NTC quits as protests rage in Benghazi, Al Arabiya, http://english.alarabiya.net/a
rticles/2012/01/23/189973.html
7-NTC’s deputy to resign as premier warns that Libya could fall into ‘bottomless pit’, Al Arabiya, http://english.alarabiya.net/artic
les/2012/01/22/189872.html