Ortadoğu ve Kuzey Afrika Coğrafyasında Nadir Toprak Elementleri (NTE)

Bu çalışmanın amacı Türkiye dışındaki Ortadoğu ve Kuzey Afrika bölgelerinde potansiyel Nadir Toprak Elementleri cevherleşme alanlarını okuyucunun dikkatine sunmaktır. Çalışmada; geçmişten günümüze bahsi geçen bölgelerde yapılmış olan yer bilimleri temalı akademik ve bilimsel makaleler incelenmiş olup ülkeler ve bölgeler bazında cevherleşme potansiyeli taşıyan alanlar belirlenerek haritalandırılmıştır.

Nadir Toprak Elementleri (NTE) kimyasal tabloda 15 adet element (lantanit serisi: lantanum, seryum, praseodimiyum, neodimiyum, prometyum, samaryum, evropiyum, gadolinyum, terbiyum, disprosyum, holmiyum, erbiyum, tulyum, iterbiyum ve lutesyum) olarak yer almakta ve bugün kullanılan birçok yüksek teknoloji ürününün üretiminde kritik ham madde kaynağı olarak stratejik bir öneme sahiptir. Ayrıca, Uluslararası Saf ve Uygulamalı Kimya Birliği (IUPAC) tarafından skandiyum ve itriyum da benzer kimyasal özellikleri nedeniyle bu element grubuna dâhil edilmiştir. NTE’ler eşsiz kimyasal ve fiziksel özellikleri nedeniyle savunma sanayi, yenilenebilir enerji altyapısı, güneş panelleri, elektrikli araçlar, bilgisayarlar ve akıllı telefonlar gibi yüksek teknoloji endüstrileri için stratejik ve kritik bileşenlerdir (Goodenough vd. 2016). Amerikan Jeolojik Araştırmalar Merkezi (USGS, 2020) tarafından yayınlanan bir raporda, 2019 yılı için Amerika Birleşik Devletleri’ndeki NTE’lerin kullanım alanları: %75 katalizör, %5 seramik ve cam, %5 metalürji uygulamaları ve alaşımlar, %5 parlatma ve %10 diğer alanlar olarak rapor edilmiştir. Örneğin; Neodimiyum (Nd), Disprosyum (Dy) ve Praseodimiyum (Pr) genellikle rüzgâr tribünleri, hard diskler ve elektrikli araç motorlarındaki yüksek-dayanımlı mıknatıslarda kullanılmaktayken Evropiyum (Eu), Itriyum (Y), Terbiyum (Tb), Lantanum (La) ve Seryum (Ce) ise fosfor tabanlı floresan ışıklandırmada, akıllı telefonların ekranlarında ve bataryalarda kullanılan kritik elementlerdir (Guyonnet vd., 2015; Goodenough vd., 2016). Bu sebeple son on yılda, NTE’lere ileri teknoloji ürünlerinde artan talep nedeniyle (her yıl için % 5-10 oranında artmıştır) NTE’ler kritik bir ham madde kaynağı hâline gelmiştir (Massari ve Ruberti, 2013). 2019 yılı için dünya genelindeki toplam NTE talebi 190.000 ton olup bu sayının artan teknolojik faaliyetler ve yeşil enerji altyapılarında kullanımı nedeniyle 2030’lu yıllarda 400.000 ton civarına yükseleceği öngörülmektedir (Statista, 2020; Alonso vd. 2012).