Suriye’deki İç İstikrarsızlık Ürdün’ün Su Politikası İçin Bir Fırsat mı?

Dr. Seyfi KILIÇ, ORSAM Su Araştırmaları Programı Danışmanı, Aksaray Üniversitesi U.İ.B.
Arap dünyasında ortaya çıkan olayların içeriği ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, özgürlük ve demokrasi talepleri bu ayaklamaların temelini oluşturmaktadır. 17 Mart 2011 tarihinde Suriye’de başlayan olayların ise gözden kaçırılmaması gereken iki önemli özelliği bulunmaktadır. Bunlardan ilki, Esad rejime karşı başlayan isyanın ilk kıvılcımı ülkenin güneyinde, Ürdün sınırında bulunan Deraa kentinde ortya çıkmasıdır. Bu şehir Şeria ya da diğer adıyla Ürdün nehrinin önemli kollarından biri olan Yarmuk nehri üzerinde bulunmaktadır. İsyancıların temel istekleri arasında yer aldığı iddia edilen demokrasi ve özgürlük taleplerinin yanı sıra yetersiz su hizmetlerinin iyileştirilme talebi de yer almaktadır.(1) Bir diğer önemli özellik ise isyanın başlamasından sonra Ürdün’ün Yarmuk nehri sularının kullanımına ilişkin iki ülke arasındaki anlaşmanın gözden geçirilmesini istemesidir.(2)

Hatırlanacak olursa 1990 yılında Ürdün Kralı Hüseyin su sorununun savaş çıkarma potansiyeli olduğunu ilan eden devlet adamları ve uzmanlar kervanına katılmıştı. Bu açıklamanın bir nedeni de, Ürdün’ün artık İsrail’e karşı bir tehdit olmadığının dünyaya ilanı iken diğer bir nedeni ise artık su kullanımının sınırlarına ulaşılmış bulunan Şeria nehri havzasının durumunun ortaya konmasıdır.

Büyük oranda çöllerle kaplı olan ve kuru bir iklime sahip olan Ürdün’ün kabaca yıllık 500-570 milyon m3 yenilenebilir su kapasitesi bulunmaktadır. Bu miktarın 250 milyon m3 kadarı yüzey sularından, kalanı ise yenilenebilir yer altı sularından sağlanmaktadır. Ürdün’ün yenilenebilir yer altı su kaynağından başka bir de yenilenebilir olmayan ve fosil su olarak da adlandırılan bir kaynağı daha bulunmaktadır. Ürdün’ün güneyinde yer alan aynı zamanda Suudi Arabistan sınırları içinde de bulunan Disi akiferi Ürdün için konvansiyonel olmayan bir su kaynağını teşkil etmektedir. Yılda yaklaşık 100 milyon m3 su çekilmesi durumunda 50 ile 100 yıl arasında bir süre su sağlayacağı hesaplanmıştır.

Ürdün’ün ana yerüstü su kaynağı Yarmuk nehridir. Nehir suriye ve Ürdün’den kaynaklanan kolların birleşmesi ile oluşmaktadır. Yarmuk nehri İsrail’in ana su kaynağı olan Galile gölünün 10 km güneyinde Şeria nehri ile birleşmektedir.

1987 yılında Suriye ile Ürdün arasında varılan anlaşma uyarınca, yıllık 208 milyon m3 su Ürdün’ün kullanımına bırakılmıştır. Ancak Suriye’nin bu nehri aşırı kullanımı ile son yıllarda görülen kuraklığın birleşmesi sonucu Ürdün bu kaynaktan ancak yıllık 50 ile 100 milyon m3 su kullanabilmektedir.

Arap dünyasında Ocak 2011’de ortaya çıkan ve halen devam eden halk hareketleri şu an için hızını kaybetmiş görünmektedir. En hareketli ülkeler ise, Baas rejiminin direnişini sürdürdüğü Suriye ile NATO’nun müdahale ettiği Libya’dır. Olayların Suriye’nin güneyinde, Ürdün sınırında ortaya çıkması isyancıların gerek Ürdün gerek Suudi Arabistan’dan destek aldığı yorumlarının sıklıkla yapılmasına neden olmaktadır. Suudi Arabistan’ın isyancılara destek verdiği iddialarının kökeninde Suriye üzerindeki İran etkisini kırma çabası yatmaktadır. Bilindiği üzere,  Suudi Arabistan yönetiminin İran’ın Körfez bölgesindeki Şii toplulukları tahrik ettiği yönünde kaygıları bulunmaktadır. Bu nedenle Suudi yönetiminin İran’ı dolaylı biçimde de olsa güç boşluğu oluşan alanlarda kontrol etme arayışında olduğu söylenebilir.

Ürdün ise Suriye’nin içine düştüğü bu sıkışık durumdan kendisi için çıkar sağlamayı ummaktadır. Bu amaçla Ürdün 16 Nisan 2011’de, tam da krizin en üst seviyeye çıktığı bir dönemde, Suriye ile aralarında 3 Eylül 1987 tarihinde imzalanmış olan anlaşmanın gözden geçirilmesini talep etmiştir. 2010 yılında çıkan Blue Peace Report adlı belgede acil önlem alınması gerektiği belirtilen nehirler arasında adı geçen Yarmuk nehri, Ürdün ile Suriye arasında sorun oluşturmaya devam edecek gibi görünmektedir. Suriye’nin içine düştüğü bu durumdan Ürdün’ün faydalanmaya çalışması Suriyeli yetkililerce not edilmiş olsa gerekir. Suriye’de ister mevcut yönetim devam etsin ister başka bir yönetim iktidarı ele alsın, Ürdün’ün bu talebi dikkatle değerlendirilecektir. 

Şayet Suriye yönetimi, Ürdün’ün bu sıkıntılı dönemde Suriyeli muhaliflere destek verdiği yönünde bir bulguya ulaşırsa, Yarmuk nehri kartını kullanarak yaz aylarında bu komşusuna büyük bir sıkıntıya sokabilir. 


(1) Jordan seeks to redraft 24-year-old agreement with Syria, Zawya, http://www.zawya.com/story.cfm/sidZAWYA20110418043627, (e.t., 15 Mayıs 2011)

(2) http://www.jpost.com/JerusalemReport/TheRegion/Article.aspx?id=215799