Urmiye Gölü yüzde 70 oranında küçüldü

Geçen yıl bu dönemlerde İran’ın kuzeybatısında yer alan ve dünyanın üçüncü büyük tuz gölü olan ve Ortadoğu’nun en büyük gölü olan Urmiye gölünün küçülmeye başlaması gündemde yer almıştır. Suyun en çok olduğu dönemlerde göl kuzeyden güneye 140 km, doğudan batıya 85 km ölçülerine sahiptir.  23 Haziran 1975 yılında Ramsar Sözleşmesine göre uluslararası öneme sahip sulak alanlar listesine dahil edilirken,  1976 yılında İnsan ve Biyosfer programı çerçevesinde hazırlanan Biyosfer Rezervleri listesinde yerini almıştır.  Endemik türlerinde bulunduğu göl ve çevresi, göçmen kuşlar içinde mevsimsel bir çevredir. Yaklaşık 200 çeşit kuş türünün kayıt edildiği göl ekolojik değerinin yanında bölgede yaşayan 6,4 milyon insan için de tarım kaynağıdır.  Gölün tahmini alanı 6100 (610,000 hektar)kilometrekaredir. 1995 sonrası suların çekilmeye başladığı gölün yüzey alanı 2011 yılı Ağustos ayı verilerine göre 2366 kilometrekaredir. Sığ olan gölde 1995-2011 yılları arasında su seviyesi 7 metre düşmüştür.

UNEP’in çalışmalarına göre iklim değişimi yüzde 65 oranında, gölü besleyen sular üzerine yapılan barajlar ve yukarı kıyıdaşlar için saptırılan sular yüzde 25 oranında, bölgeye düşen yağış oranının düşüşü yüzde 10 oranında ve yanlış su kullanımı gölün küçülmesine neden olarak gösterilmiştir. Bölgede gözlenen yağış oranları yıllar içinde dağılımına göre; 1967-2006 yılları arası 235 mm’dir. 1997-2006 yılları arasında ortalama yağış yaklaşık 190 mm’dir.  Sulamanın yağış rejimine bağlı olduğu bölgede yağış oranları düşünce yeraltı sularının yoğun kullanımına neden olmuştur. Bu durumda gölün küçülmesine sebep olan nedenlerden biridir.

Gölün tuzluluk oranı normal şartlarda bir litrede 130-160 gram seviyesinde seyrederken, kuruma başlaması ile bu oran bir litrede 330 gram seviyesine kadar ulaşmış ve gölde tuz konsantrasyonu artmıştır.  Bu tuzluluk oranı deniz suyunun sekiz katına tekabül etmektedir. Tuzluluğun artması bölgede var olan ekosisteme zarar vermeye başlamıştır.

Gölün kurumaya başlaması, İran ve çevre ülkeler için endişe verici bir durum yaratmıştır. Geçen yıl ağustos ve eylül aylarında Tebriz ve Urmiye’de protestolar yapılmıştır. Bulunduğu coğrafyada Aral gölü örneğinin de olması, gölün kurumadan kurtarılması için İran’ı ve diğer devletleri harekete geçirmiştir. İranlı yetkililer gölün kurumaya başlama ana nedeni olarak kuraklık gösterilmiş, yıllık yağış oranları düşme ve gölü besleyen suların derive edilmesi neden olarak gösterilmiştir. İran gölde meydana gelen küçülmeyi durdurmak için öncelikle İran, Aras nehrinden ilk altı ay su pompalamayı planlamıştır. Devamında ise gölü kurtarmak için 900 milyon dolar tahsis etmiş ve diğer havzalardan da su transfer etmeyi planlamıştır. Gölü besleyen sular üzerinde inşa edilecek baraj projesini de durdurmuştur. 

Geçen hafta, İran Batı Azerbaycan Bölgesi Çevre Birimi başkanı, gölün yüzde 70 oranında kuruduğunu ifade etmiştir. Yetkililer yukarıda da belirtildiği gibi gölü kurtarmak için bazı önlemler alındığını ayrıca bulut tohumlama ve daha az ve az etkin su kullanımını sağlayan yeni sulama methodları uygulanmaya çalışıldığını fakat geçen Mart ayından bugüne bu sürecin yavaş ilerlediğini ifade etmişlerdir. Gölü kurtarmak için finans yetersizliği de dile getirilen ayrı bir sorundur. Son bilgilere göre gölün 300.000 hektarı yoğun tuzlu susuz bir alandır. Verilen rakamlara göre gölün kurtulması için yılda 3,1 milyar metreküp su gerekmektedir.  Bu rakam gölün sürdürülebilirliği için ekolojik fonksiyonları yerine getirebilecek bir miktardır.

Gölün kurtulması için, sulama, içme ve sanayi için kullanılan su miktarının düşürülmesi önerilirken, İran’ın da planları dahilinde olan Aras nehri, Hazar denizi ve Basra Körfezi-Umman denizi havzası nehirlerinden su transferi de ayrı bir yöntem olarak sunulmaktadır.

Urmiye gölünün kuruması havzada tarıma dayalı ekonomiye sahip halkın yaşantısının olumsuz etkileyecektir. Gölün kuruması ile ortaya çıkacak tuz kütleleri, toz bulutları ile komşu havzalara taşınıp ve çevrede yer alan su ve toprak kaynaklarına zarar verebilecektir.  Ayrıca, gölün kuruması İran ve komşu ülkelerinde ekonomik, ekolojik, hidrolojik dengesini bozacaktır. Gölün kurtarılması için yapılan öneriler kıyıdaş ülkelerinde su kaynaklarını etkileyeceği için, gölün hidrolojik ve ekolojik sorunu komşu ülkelerin ilişkilerini de etkileyen bir duruma gelecektir.

Kaynaklar

http://www.ramsar.org/cda/en/ramsar-documents-list/main/ramsar/1-31-218_4000_0__

The drying of Iran's Lake Urmia and its environmental consequences, Şubat 2012, http://www.unep.org/pdf/GEAS_Feb2012.pdf

“Official: 70 percent of Urmia Lake drought op”, 07/09/2012, online at: http://en.trend.az/regions/iran/2063005.html

Iran halts dam construction near Lake Urmiya, 08/10/2011, online at: http://en.trend.az/capital/energy/1942276.html

Iran to start water transfer plan from Araz to Orumiyeh Lake, 1 October 2011, online at:

http://en.trend.az/news/society/1939246.html