AB Su Çerçeve Direktifi, Nehir Havza Yönetim Planlarında Son Durum ve Türkiye
Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı
Aralık 2000 tarihinde yürürlüğe giren 2000/60/EC sayılı AB Su Çerçeve Direktifi, Birliğin tüm sularını (göller, nehirler, yeraltısuları, kıyı ve geçiş sularını) kapsamaktadır. Direktif, 2015 yılına kadar tüm suların “iyi durum”a gelmesini ve su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımını amaçlamaktadır. Direktif, amaçlarına ulaşmak için uygulama sürecini üç aşamaya bölmüştür.
Birinci adım içerisinde tüm su kütlelerinin mevcut coğrafi, hidrolojik ve kalite verileri ile kabataslak ta olsa tanımlanması ve su kütlelerinin risk altında, risk altında olma ihtimali, risk altında olmayan başlıkları altında gruplanması gerekmektedir. Ayrıca bu ilk adım ekonomik analizleri de içermektedir.
Süreç içerisindeki ikinci adım, direktifi uyumlumu izleme ağı haline getirebilme çabasını içermektedir. İzleme sonuçlarına dayanarak su kütlelerinin tanımlanması tekrar gözden geçirilerek ve hem biyolojik hem de kimyasal kalite unsurları kullanılarak durum değerlendirmelerinin yürütülmesi amaçlanmaktadır. Bu yöntem direktif içerisinde istenen su kütlelerinin durumunun sınıflandırılmasına göre yapılmalıdır.
Üçüncü adım ise, önlemler programını içeren tüm nehir havzaları için “nehir havza yönetim planları” hazırlanmasıdır. Yönetim planları tamamlandıktan sonra komisyona bildirilecektir. Bu nehir havza planları kamuya sunulacak ve tartışmaya açık olacaktır. İlk plan döneminin 2009 yılında bitmesi gerekmektedir. Takip eden her altı yılda bir bu planlar tekrar gözden geçirilecektir. 22 Aralık 2009 tarihi itibariyle nehir havza planlarını bitiren ülkeler raporlarını komisyona teslim etmişlerdir. Fakat bu durum tüm AB üyeleri geçerli değildir. Aşağıda yer alan haritada görüleceği gibi Yunanistan, Slovenya, İspanya, Portekiz, Belçika ve Danimarka’da danışma sürecinin başlamadığı veya devam ettiği ülkelerdir.
Tablo: AB Su Çerçeve Direktifi Uygulama Süreci YIL KONU Referans 2000 Direktifin yürürlüğe girmesi Madde . 25 2003 Ulusal hukuka aktarımı Nehir havza bölgelerinin ve otoritelerin tanımlanması Madde . 23 Art. 3 2004 Nehir havzalarının baskılar, etkiler ve ekonomik analizleri doğrultusunda tanımlanması Art. 5 2006 İzleme ağlarının kurulması Kamu ile istişarenin başlaması Art. 8 Art. 14 2008 Nehir havza yönetim plan taslaklarının sunulması Art. 13 2009 Önlemler paketini de içeren nehir havza yönetim planlarının tamamlanması Art. 13 & 11 2010 Fiyatlandırma politikaların sunulması Art. 9 2012 Önlemler programının faaliyete geçirilmesi Art. 11 2015 Çevresel amaçların yerine getirilmesi
İlk yönetim çevriminin tamamlanması
İkinci nehir havza yönetim planları ve birinci taşkın risk yönetim planlarının yapılmaya başlanması Art. 4 2021 İkinci yönetim çevriminin tamamlanması Art. 4 & 13 2027 Üçüncü yönetim çevriminin tamamlanması, amaçların yerine getirilmesinin son dönemi. Art. 4 & 13
Avrupa Birliği’ne aday olan Türkiye, AB çevre müktesebatına uyum sağlamak durumundadır. Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi de uyum çalışmalarında Türkiye’nin karşısına çıkan zorunluluklardan biridir. Direktifi uyumlaştıma sürecinde Türkiye, Aralık 2003 tarihinde Büyük Menderes Havzası için Yönetim planı yayımlamıştır. Bu rapor bu süreç içerisinde rehber görevi görmesi amacıyla hazırlanmıştır. Bu rapor ile Su Çerçeve Direktifinin başlatılması, ulusal ve bölgesel düzeyde direktifin farklı konularının da uygulanabilmesi için metodoloji sunmak, direktifin ileri uygulamaları için yol haritası hazırlamak hedeflenmiştir.
Büyük Menderes havzası çalışması, direktifin Türkiye'de uygulamasına ilişkin bir prova niteliğindedir. Bu raporun kazandırdığı uygulama deneyimi ile su havzalarımızda özellikle de AB ile sınır oluşturan taşkın ve su kalitesi probleminin yaşandığı Meriç nehri havzasında nehir havza yönetim planı hazırlanması gerekmektedir. Meriç nehri sularının kullanımı için kıyıdaşları (AB üyesi Yunanistan ve Bulgaristan ve henüz AB üyesi olmayan Türkiye), havza suları ile ilgili sorunları ancak bütüncül bir yönetim anlayışı ile çözümleyebilirler, bu doğrultuda havza için ortak havza yönetim planı oluşturulması gerekmektedir. Bunun sağlanabilmesi içinde üç ülkenin işbirliği şarttır. Avrupa Birliği'nin sınıraşan havzalarından, Peipsi Gölü havzası, kıyıdaşlarının AB statüsü bakımından Meriç nehri ile benzer konumdadır. AB üyesi Estonya ve AB üyesi olmayan Rusya Federasyonu sınır oluşturan Peipsi gölü için ortak su kaynakları yönetim planı hazırlamışlardır. Bu işbirliği içerisinde, Rusya Fedarasyonu AB üyesi olmadığı halde Peipsi Gölü havzası sınırları dahilinde bu direktifi uygulamıştır. İki ülke uzun yıllardır işbirliği içinde havza sularından faydalanmaktadırlar. Başarılı işbirliği ve ortak havza yönetimi ile Peipsi gölü, Meriç nehri havzası için yapılacak bir işbirliğinde önemli bir örnek olacaktır.
NOT: Tablodaki uygulamaların yansıtıldığı haritaya ulaşmak için tıklayınız.
