İran’da 14 Haziran Cumhurbaşkanlığı Seçiminde Yarışacak Adaylar

Doç. Dr. Mehmet Şahin, ORSAM Ortadoğu Danışmanı Gazi Üni. Uluslararası İliş. Böl.
1- Said Celili: 47 yaşında olan Celili 2007 yılından beri Ulusal Güvenlik Konseyi Genel Sekreteridir. Aynı zamanda, 2007 yılından beri İran’ın 5+1 ülkeleri ile yürütmekte olduğu nükleer müzakerelerde Başmüzakareci olarak yer almaktadır. 2001-2005 yılları arasında Dini Lider Ali Hamaney’in Özel Kalemi’nde yönetici olarak çalıştı. Ahmedinejad dönemimde (2005-2007) Dışişleri Bakan yardımcısı olarak görev yaptı. Dini Lider Ali Hamaney’in adayı olarak gösterilmektedir. Fakat halk arasında yeterli tabanı olmadığı dile getirilmektedir. Kariyerine bakıldığında İslam Devrimine, devrim ilkelerine ve Rehber’e bağlılığı açıkça görülmektedir. İran’da Cumhurbaşkanlığı’nın fiili olarak bürokratik bir görev olduğu düşünülecek olursa Rehber’in birinci tercihi olacağı rahatlıkla söylenebilir.
 
2- Muhammed Bagher Galibaf: 51 yaşında olan Galibaf 2005 yılından beri Tahran Belediye Başkanlığını yürütmektedir. Dini Lider Ali Hamaney tarafından Devrim Muhafızları Hava Kuvvetleri Komutanı olarak atandı (1997-2000). Yine Dini Lider tarafından İntizam Kuvvetleri Komutanı olarak atandı (2000-2004). Daha sonra reformcu olarak görülen Cumhurbaşkanı Hatemi döneminde İçişleri Bakanlığı Kaçakçılıkla Mücadele Birim Başkanı olarak görev yaptı (2004-2005). 2005 yılından beri Tahran Belediye Başkanlığını yürüttüğü için halk tabanının olduğu vurgulanmaktadır.
 
3- Ali Ekber Velayeti: 68 yaşında olan Velayeti 1997 yılından beri Dini Lider Hamaney’in dış ilişkilerden sorumlu danışmanlığını yürütmektedir. Hem Ali Hamaney dönemi (1981-1989)   hem de Haşimi Rafsancani döneminde (1989-1997) İran İslam Cumhuriyeti’nin Dışişleri bakanlığını yürüttü. Şuana kadar İran İslam Cumhuriyeti’nde en uzun süre dışişleri bakanlığı yapan kişi unvanını elinde tutmaktadır. Aynı zamanda, Arap Baharı’nın başlamasından sonra İran’da Dini Lider Hamaney’in emriyle oluşturulan “İslami Uyanış Konferans”ının başındadır. Bir anlamda Hamaney’in İslam dünyasıyla ilişkilerini yürüten kişi olarak tanımlanabilir. Adaylar arasında Said Celili ile birlikte Dini Lidere yakın kişi olarak görülebilir.
 
4- Gholam Ali Haddad Adel: 68 yaşında olan Haddad Adel Uzlaştırma Konseyi üyesidir. 2004-2008 yılları arasında Meclis Başkanlığı yaptı. 2000-2012 yılları arasında Tahran Milletvekili olarak İran Şura Meclisinde bulundu. Muhafazakarların önemli bir sözcüsü olarak görülmektedir. Haddad Adel’in kızı Dini Lider Hamaney’in oğlu ile evli olduğundan Rehber’le akrabalılık bağı vardır.
 
5- Muhsin Rızai: 58 yaşında olan Rızai 1997’den beri Uzlaştırma Konseyi Genel Sekreterliğini yürütmektedir. Hem Ali Hamaney Döneminde (1981-1989) hem de Haşimi Rafsancani Döneminde (1989-1997) Dini Lidere bağlı olan Devrim Muhafızları’nın Başkomutanlığını yaptı. Uzun yıllar yaptığı görevler ve adaylığının Anayasa Koruyucular Konseyi tarafından onaylandığı göz önünde bulundurulduğunda rejimin sadık elemanlarından bir olduğu görülmektedir.
 
6- Hasan Ruhani: 64 yaşında bir din adamı olan Ruhani Uzlaştırma Konseyi üyesidir. Aynı zamanda 2001 yılından beri Uzlaştırma Konseyi Stratejik Araştırmalar Merkezi Başkanlığını yürütmektedir. Önemli bir din adamı olmasından dolayı 2010 yılından beri Rehber’i de tayin eden Uzmanlar Meclisi (Hibregan) üyesidir. Uzun yıllar (1980-2000) Milletvekili olarak Şura Meclisi’nde görev yaptı. Milletvekilliği döneminin bir kısmında (1992-2000) Meclis Başkan Yardımcılığında bulundu. Hem Rafsancani hem de Hatemi dönemlerinde Ulusal Güvenlik Konseyi Genel Sekreterliği yaptı. Bu görevi sırasında İran’ın Batı’yla yapmakta olduğu nükleer müzakereleri yürüttü. Yapmış olduğu görevler ve dini eğitimi göz önünde bulundurulduğunda rejim açısından vaz geçilmesi kolay olmayan adaylardan biri olarak dikkat çekmektedir.
 
7- Muhammed Gharazi: 71 yaşında olan Gharazi, Ali Hamaney’in Cumhurbaşkanlığı döneminde 1981-1985 yılları arasında Petrol Bakanı olarak görev yaptı. Haşimi Rafsancani’nin Cumhurbaşkanlığı Döneminde ise 1989-1997 yılları arasında Telekomünikasyondan sorumlu Bakanlığı yürüttü. İran’da iyi bir bürokrat olarak görülmektedir.
 
8- Muhammed Rıza Aref: 61 yaşında olan Aref bir dönem Tahran Üniversitesi’nin rektörlüğünü yürüttü. Reformcu olarak görülen eski Cumhurbaşkanlarından Muhammed Hatemi Dönemi’nin bir kısmında Cumhurbaşkanı Birinci yardımcısı olarak görev yaptı. Geçmişte bulunduğu yerler bakıldığında Aref’in diğer adaylardan biraz faklı olduğu görülmektedir.