İran’da Su problemi ve Tarımda Su Kullanımı

Dr. Tuğba Evrim MADEN, ORSAM Danışmanı, Hidropolitik, ORSAM Araştırmaları Programı - Aksaray Üni. U.İ.B.
  165 milyon hektar büyüklüğünde bir alana sahip olan İran, Ortadoğu’nun yarı kurak iklimi etkisi altındadır. Yağış dağılımının eşit olmadığı İran’da, yıllık ortalama yağış oranı 252 mm/yıl’dır. (1)  Bu rakam dünya ortalamasının 1/3’üdür. Ülkenin kuzey dağlık bölgesinde bu rakam 2000 mm/yıl iken, çöl kesiminde 20mm/yıl’dır. İran’ın üçte ikisi ortalama yağış miktarının altında yağış almaktadır (2)    Nüfus artışının yüksek oranda olduğu İran’da 2009 yılı nüfusu yaklaşık 73 milyon’dur.  (3) Son 20 yılda hızlı nüfus artışı kırsal ve şehir nüfusunda değişime neden olmuştur. Devrim öncesi kırsal nüfus, şehir nüfus oranı 40/60 iken, günümüzde bu oran tam tersine dönmüştür. Önceki yıllarda sulama amacıyla kullanılan su kaynakları artık şehirlere içme suyu sağlamak amacıyla kullanılmaktadır.  Nüfus artışı, şehirleşme ve sanayi faaliyetlerinin artması ve tarım alanında gelişme, İran’da su sıkıntısı yaşanmasına sebep olmaktadır. (4)   İran coğrafyasında su kaynakları, su talebi ve su kıtlığı eşit bir şekilde dağılmamaktadır.  İran’da suya ilişkin diğer problemler sulama için yoğun su kullanımı, yer altı sularının tarım için yoğun kullanımı, su kirliliği, toprakta ve suda meydana gelen tuzlanmadır.  Bugünlerde dünyanın üçüncü büyük tuzlu gölü Urmia (Oroumieh) gölünün günden güne kuruması ve küçülmesinin yanında tuzun rüzgarla taşınması tarım alanlarının ve su kalitesinin bozulmasına sebep olmaktadır. (5)   İran’da yenilenebilir su miktarı 130 milyar metre küptür. Artan kuraklığın yanında, nüfusunda artması kişi başına düşen su miktarının azalmasına sebep olmuştur. İran’da 1963 yılında su tüketimi toplam 4.44 milyar metre küp’tür.  1993 yılında bu rakam 83 milyar metre küp, 2006 yılında ise 93.36 milyar metreküp’e ulaşmıştır.  1956 yılında kişi başına düşen su miktarı 7000 metreküpken, 1996 yılında bu rakam 2,160 metreküpe,  son on yılda ise 1900 metre küpe düşmüştür. (6)   İran’da yılda yaklaşık 93,36 milyar metre küp yüzey suyu ve yeraltısuyu tüketilmektedir.  Tüketilen su miktarının yüzde 94’ü tarım ve balık üretimi için kullanılmaktadır. Geriye kalan miktar  %4,75’i içme ve %1’i ise sanayi amacıyla kullanılmaktadır.  Bangladeş ve Hindistan’a göre alt sıralarda bulunan, İran’da tarım amacıyla yeraltısuyu kullanımı, Çin, Pakistan, Meksika, Arjantin ve Fas’a göre daha yoğun bir durumdadır.  Ülke ekonomisinin en önemli sektörlerinden biri tarım sektörüdür ve su kaynaklarının kıtlığı tarımın gelişimini sınırlamaktadır. Gıda üretiminde kendi kendine yeterlilik çabası nedeniyle İran su kaynaklarının yüzde 90’nını tarımda kullanılmak üzere tahsis etmektedir. (7)   İran’da 50-60 milyon ton gıda üretilmektedir. Her bir metre küpün ekonomik değeri 0,75 kg/metre küptür. İran’da tarımsal üretimin tahmini ekonomik değeri 4,75 milyar dolardır. Bu rakamda İran’ın Gayri Safi Yurtiçi Hasılası’nın yüzde 26’sına tekabül etmektedir. (8)   Sulanan alan miktarı yaklaşık 5.350.000 hektar alan kaplamaktadır. Bu rakam, İran’ın toplam alanının yüzde 32,8’ine tekabül etmektedir.  Son 25 yıl içerisinde İran’da sulama iki katına çıkmıştır. Fakat sulamanın verimli olmaması nedeniyle, kullanılan suyun yüzde 75’i ziyan olmaktadır. (9) İran’da yüzde 90 oranında geleneksel sulama yöntemleri kullanılmaktadır.  Sulama yönetiminin kötü olması yılda yaklaşık 400,000 hektar alanın bozulmasına sebep olmakta ve bu bozulma ile çölleşmenin yayıldığı belirtilmektedir. (10)   Son 15 yılda, sulama alanları barajlar yapılarak arttırılmaya çalışılmaktadır ama bu çözüm yolu etkili olmamaktadır. Barajlar tarafından düzenlenen su miktarı yaklaşık 25 milyar metre küp’tür.  Bu rakam, tarım için kullanılan yüzey suyunun (’ine tekabül etmektedir. (12). 1990-2000 yılları arası 7 büyük baraj yapılmasına ve yeraltısuyu kullanımına rağmen sulanan alan miktarında artma olmamıştır. Tahminlere göre önümüzdeki yıllarda İran’ın artan nüfusunu beslemek için 100 milyon ton gıda üretimi gerekmektedir.  Bu doğrultuda, oluşacak su talebi de 2021 yılında   150 milyar metre küp olarak hesaplanmıştır. Bu rakam İran’ın potansiyel yenilenebilir su miktarının % 15 fazlasıdır.(13)    Su kaynaklarının az olduğu bölgelerde, su kıtlığının yanında, su kaynaklarının kötü yönetim nedeniyle de suyun boşa harcandığı gözlenmektedir. Bu doğrultuda yapılan küresel boyutlu çalışmalarda sulama esnasında su kaybının azaltılması ve su kaynaklarının verimli kullanılması için sulama yöntemlerinin değişmesi, damla sulama, yağmurlama gibi modern sulama tekniklerinin geliştirilmesi gerektiği belirtilmektedir.   (1) http://www.iran-e-sabz.org/news/water6.htm, http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=11241&page=95 (2) G.Zehtabian, H. Khosravi, M.Ghodsi, “High Demand in a Land of water scarcity:Iran”, 2010, s. 76 (3) http://data.worldbank.org/country/iran-islamic-republic (4) Committee on U.S-Iranian Workshop on Water Conservation, Reuse, and Recycling, Office for Central Europe and Eurasia Development, Security, and Cooperation, National Research Council ,Water Conservation, Reuse, and Recycling: Proceedings of an Iranian-American Workshop ,2005, s.96 (5) http://www.petoskeynews.com/health/pnr-irans-largest-lake-slowly-vanishing-20110531,0,1613172.story (6) G.Zehtabian, H. Khosravi, M.Ghodsi, s. 76 (7) a.g.e (8) a.g.e (9) Committee on U.S-Iranian…….,s.97 (10) a.g.e (11) Committee on U.S-Iranian…….,s.96 (12) a.g.e (13) a.g.e., s.97 (14) a.g.e., s.98