İran, İçmesuyu Sıkıntısı ile Karşı Karşıya

Dr. Tuğba Evrim Maden, Araştırmacı, ORSAM Su Programı
Uzun süredir İran suyun tüm sektörel (içme, sulama, sanayi) kullanımlarında sıkıntı yaşamaktadır. Bunun öncelikli nedenleri ise kuraklık özelikle bu yıl son 60 yılın en kurak yılıdır, nüfus artışı, kırsaldan şehirlere nüfus hareketi, şehirleşmenin artması ve yanlış su kaynakları yönetimidir. Küresel Eğilimler 2030 raporuna göre İran 2030 yılında fosil su kaynakları ve dışarıdan alınacak su ile su ihtiyacını karşılayacaktır.
 
Yarı kurak- kurak iklim koşulları altında olan İran’da yağış miktarı FAO’nun rakamlarına göre yaklaşık 252 mm’dir. Bu rakam dünya ortalamasının yaklaşık dörtte birine tekabül etmektedir. Bu rakam, iklim değişimi etkisiyle yüzde 10 oranında düşmüştür. Doğanın su kaynaklarına olumsuz etkisiyle birlikte İran’da nüfus artışı ve nüfus hareketleri de su kaynaklarının kullanımın yoğunluğunu etkilemektedir. Devrim öncesi İran’da nüfus yoğunluğu yüzde 40 oranında şehirlerde, yüzde 60 oranında kırsaldayken devrim sonrası bu durum tersine dönmüştür. Ayrıca, İran’da nüfusun yoğun olduğu bölgeler ile su kaynaklarının yoğun olduğu yerler birbirinden farklıdır. Örneğin nüfus yoğunluğu Merkez eyaletinde yoğunlaşırken, su kaynakları ülkenin batısında Basra Körfezi – Umman Denizi havzasında yoğunlaşmaktadır. İran, nüfus yoğunluğun olduğu bölgelerde yaşanan su sıkıntısının o dönemlerde akılcı bir çözüm olarak gördüğü havzalararası su transferi ile çözmeye çalışmıştır. Yaklaşık 30 yıldır havzalararası su transferi gerçekleştiren İran, donor – kaynak havzalarda günümüzde yaşanan su sıkıntısını hesaba katmamıştır. Günümüzde de su sıkıntısını havzalararası su transferi yönetimi ile çözmeye çalışan İran’da vilayetler arası su sorunları çıkmaya başlamıştır.
 
İran su kaynaklarının yüzde 92’ınını tarımsal faaliyetlerinde kullanırken, tarım arazilerinin yaklaşık yüzde 80’ininde geleneksel sulama yöntemlerini kullanılmaktadır ve bu durum büyük su kayıplarına neden olmaktadır. İran tarımsal alanda yüzde 70 oranda su kaybı yaşamaktadır. Bu durumda su sıkıntısını arttıran bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.
 
İklim değişimi İran Cumhurbaşkanı Ruhani tarafından da 24 Eylül 2014, New York’da yapılan “ İklim Zirvesinde” dile getirilmiş ve bu sorun ile mücadele edebilmek için ülkelerin ortak hareket etmesi gerekliliğini dile getirmiştir. İklim değişiminin olumsuz etkisi her ne kadar inkar edilmese de İran’da su kaynakları yönetimi ve tüketimine ilişkin büyük bir sorun olduğu da ortadadır. Son dönemlerde Tahran, İsfahan gibi büyük şehirlerde içme suyu sıkıntısı çeken İran’da kişi başına günlük su tüketimi 300 litre civarındadır. Bu rakam Tahran’da günde 400 litreyi geçmektedir. Kıyaslama amacıyla günlük kişi başı su tüketimi AB ülkelerinde 250 litre, ABD’de ise 450 litre civarındadır. Günlük su tüketimine ilişkin olarak su kaynaklarınca kıt bir coğrafyada olan İran’da su kullanımda tasarruf yapılması ve halkın bilinçlendirilmesi gerekmektedir. İran basınında yer alan bilgilere göre İran’ın içme suyunun yüzde 25’ini tüketen Tahran’ın su ihtiyacını karşılayan Tor barajı tamamen kurumuştur.
 
Cumhurbaşkanı Ruhani hem seçilmeden önce hem de seçildikten sonra İran’da yaşanan su sorunlarını dile getirmiş ve Cumhurbaşkanı olduktan sonra Ekim 2013’de su kaynaklarının yönetimine ilişkin olarak yeni bir anlayışın benimsenmesi gerekliliğini dile getirmiş ve su sorunun milli irade ile çözülmesi gerekliliğini vurgulamıştır. Su kaynakları yönetimine yeni bir anlayış getirileceği düşünülse de İran günümüzde yaşadığı su sorunu kısa vadeli çözümlerle aşmaya çalışmaktadır. Bu konuda halen havzalararası su transferine devam eden İran, Hazar denizi suyunu desaline (arıtarak) ederek, Tacikistan’dan su transferi projesi planlayarak Merkez vilayette yaşanan su sorununu çözmeye çalışmaktadır. Söz konusu bu yöntemler dönemsel olarak yaşanan sorunu çözmekte ve yaşanacak büyük sorunu ötelemektedir. Su kaynaklarının sürdürülebilir ve etkin yönetimi için uzun vadeli projelerin üretilmesi gerekmektedir.
 
Suyun en yoğun kullanıldığı tarım sektöründe acil olarak su tasarrufu sağlayan ve yüzde 90 oranında suyu verimli kullanan modern sulama teknikleri kullanılmalıdır. Suyun fiyatlandırılmasına ilişkin olarak yeni düzenlemelerin yapılması, su kullanımına ilişkin farkındalık projeleri suyun tasarruflu kullanılmasında etkin olacaktır. Dünyada su sıkıntısı çeken ülkeler arasında 24. sırada İran’ın bu durumu karşısında uluslararası örgütler de İran’ın su sorununun üstesinden gelebilmek için projeler üretmeye başlamıştır. En son olarak FAO’da bu doğrultuda İran için bir proje hazırlamıştır. İran’da su kaynaklarını restore etmeye amaçlayan bu planın uygulanması ile İran’da kısa zamanda su kaynaklarının iyi duruma geleceği ifade edilmektedir.