İran-Kürt Bölgesel Yönetimi Sınıraşan Suları

Dr. Tuğba Evrim Maden ORSAM Su Araştırmaları Hidropolitik Uzmanı
İran ve Irak’ın 1200 km’lik sınırı boyunca çok sayıda nehir ve suyolu kesişmektedir. Sınır boyunca 42’den fazla suyolu iki ülkenin sınırlarını aşmaktadır. Söz konusu suların hepsi İran’ın batısında yer alan dağlardan doğmakta ve bu sular bataklıklara, Dicle ve Şatt’ül- Arap nehrine katılmaktadır.
Irak ve İran’ın kıyıdaş olduğu ve Dicle nehrinin önemli kollarından biri olan nehri ise Diyala nehridir. Diyala nehri yaklaşık 31.896 km2 büyüklüğünde bir havzaya sahiptir. Havzanın yüzde 75’i Irak toprakları içerisinde yer almaktadır. Irak toprakları içerisinde Diyala nehri üzerinde 1962 yılında inşa edilmiş olan 3000 milyon metreküp kapasiteye sahip Derbandikan barajı yer almaktadır. İran’da doğup Diyala’ya katılan sular sırasıyla; Beara, Towels, Serwan (Diyala nehrinin en onemli koludur) ve Zegmen sularıdır. Bu sular Derbandikan barajı için önemli kaynaklardır. Ayrıca, Abassan (Hawassan), Karatu ve Derendek suları da diğer önemli sulardır.
Diyala nehrinin en önemli kolu ve dönem dönem Kürt Bölgesel Yönetimi ile su miktarı konusunda sorun yaşadığı Al-Wand nehridir. Al-Wand nehrinin İran icerisinde iki onemli kolu Dara ve Said Sadek sularıdır. Al-Wand nehri İran’ın Dolahu Dağlarından doğmaktadır ve Dicle nehrine 5,74 milyar metreküp katkı sağlamaktadır. Toplam uzunluğu 152 km olan nehrin 89 kilometresi İran sınırları içerisinde yer alırken, 63 kilometresi Irak sınırları içerisindedir. Al Wand nehri özellikle kurak dönemlerde İran ve Irak arasında sorun yaratmaktadır.
Özellikle yaz dönemlerinde İran’ın nehir sularını derive etmesi nedeniyle ortaya çıkan bu gerilimin daha da tırmanması İranlı yetkililerin, Al-Wand nehrinden daha fazla su bırakacağı sözünü vermesi üzerine söz konusu sorun o dönemlerde çözülmüştür. Dicle nehrinin önemli kaynaklarından biri olan Küçük Zap nehri, İran’da doğmaktadır. 21.475 km2 büyüklüğünde olan havzasının yüzde 74’ü Irak toprakları içerisinde yer almaktadır. Küçük Zap nehrinin kolları sırasıyla; Banowsota, Zarawa, Bani, Fazlaje, Kokasor, Wazna,Khairy Nerzenk, Leo, Tshezan, Janbera, KhaleelAbad, Kula’dır. Irak dokümanlarına göre toplam debisi 7,5 milyar metreküp olan Küçük Zap nehri, Irak’ta 2,85 milyar metreküp debiye sahiptir.
Bu hafta Irak basınında İran’ın Sirwan nehri üzerinde yaptığı baraj projesinin iki kıyıdaşın ilişkilerini gereceği haberi yer almıştır. Yukarıda da bahsettiğimiz gibi söz konusu Sirwan nehri Diyala nehrinin önemli kollarından biridir. Sirwan nehri üzerine yapılan Garan barajının, Darbandikhan barajında depolanan su miktarını olumsuz yönde etkileyeceği dile getirilmektedir. Kurak dönemlerde ise bu durumun çevresel felaketlere yol açacağı dile getirilmektedir.
Kürt Bölgesel Yönetimi, özellikle yukarı kıyıdaş ülkelerin inşa ettikleri barajlarının bölgeyi ve Irak genelini susuz bırakacağını sürekli iddia etmekte ve şikayetlerini gerek basın gerek uluslararası etkinliklerde dile getirmektedir. Daha önceki yazılarımızda da belirttiğimiz gibi, Irak genelinde, yüzde 50 oranında su yanlış su yönetimi, eski su yapıları ve yıpranmış network nedeniyle israf edilmektedir.  Genel anlamda, Irak’ın yaşadığı su sorununda artık yukarı kıyıdaş devletlerin barajlarını hedef göstermekten ziyade su kayıplarına neden olan yanlış su yönetimi üzerine odaklanması gerekmektedir.