Kürt Bölgesel Yönetimi’nde Su Kaynakları ve Barajlar
Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, temaden@gmail.com
Kürt Bölgesel Yönetimi Başbakanı geçen hafta Erbil’in 30 km ötesinde Gomaspan-Bastora barajının açılışını gerçekleştirdi. Yaklaşık maliyeti 90 milyar dolar olan bu proje ile Kürt Bölgesel Yönetimi’nde yer alan zengin su kaynakları değerlendirilecek ve geliştirecektir. Su kaynaklarının geliştirilmemesinin özellikle kurak dönemlerde tarım ve tarımcılığa büyük zarar verdiği belirtilmiştir.
Seri bir şekilde baraj inşaatlarına başlayan Kürt Bölgesel Yönetimi 2018 yılından bölgede yer alacak üç ana barajın tamamlanacağını açıklamıştır. Açılışı yapılan Gomaspan-Bastora barajının 1800 günde tamamlanması planlanmaktadır. Ataç isimli bir Türk firması tarafından yapılan baraj 70 metre yüksekliğinde 3.75 milyon metreküp su kapasitesi ile 1991 yılından sonra bölgede inşa edilen en büyük proje olacaktır.
Kürt Bölgesel yönetimini sınırları içerisinde üç önemli baraj yer almaktadır. Bu barajlar sırasıyla Dukan, Darbandikan ve Duhok barajlarıdır. Bu üç barajın toplam su depolama kapasitesi 9.85 milyar metreküptür. Bunun haricinde Duhok’da birçok küçük baraj da yer almaktadır. Bu barajların toplam depolama kapasitesi ise 1.505 milyar metreküptür. Söz konusu bu küçük barajlarla yaklaşık 850 hektar alan sulanmaktadır. Birçok baraj projesinin gerçekleştirilmeye başlandığı Kürt Bölgesel Yönetimi’nde ulaşılması hedeflenen depolanacak su kapasitesi 38.000 milyon metreküptür.
Kürt Bölgesel Yönetimi, dağlık bir bölgedir ve zengin su kaynaklarına sahiptir. Bağdat’a ulaşmadan Dicle nehriyle birleşen Habur, Büyük Zap, Küçük Zap, Sirwan ve Udhaym bölgenin önemli nehirleridir. Genel olarak söz konusu bu sular yağmur ve kardan beslenirken, bu iki kaynağın dönem dönem bölgede düşük oranlarda seyretmesi kuraklığa neden olmaktadır. Barajların inşa edilme nedenlerinden birini de kurak dönemlerde kullanılması amacıyla su depolamasıdır. Özellikle 2001 -2004 yılları arasında yaşanan kuraklık bölgede su sıkıntısı yaratarak kendini göstermiştir. Yeraltı suları söz konusu olunca bölgede yeraltı suları içme ve sulama amacıyla kullanılmaktadır. Yeraltısuları açısından Erbil diğer vilayetlere kıyasla özellikle Süleymaniye’ye göre daha zengin bir bölgede yer almaktadır. Suleymaniye vilayeti nüfusun su ihtiyacını karşılamakta zorlanmaktadır.
Ortadoğu genelinde olduğu gibi Irak’ta da yüzey suyunun yetersiz olduğu bölgelerde yeraltı suları su ihtiyacını karşılamak için yoğun olarak kullanılmaktadır. Yeraltısularınca, kaynaklarca zengin olan KBY’de kuyuların yönetimi vilayetlerin kontrolü altındadır. Su Kaynakları bakanlığ’ndan alınan sayılara göre, KBY’de Duhok, Süleymaniye ve Erbil’de içme suyu amacıyla açılmış toplam yasal kuyu sayısı 15.514’tür. Tespit edilen yasal olmayan kuyu sayısı ise, 17.530’dur. Tarım amacıyla açılmış yasal kuyu sayısı 3559’ken, yasal olmayan kuyu sayısı 2230’dur. Sanayi amacıyla açılan kuyu sayısı ise 320’dir. Yeraltı sularının yoğun kullanımı bölgede su seviyesinin 200 metreden 400 metreye düşmüştür.
KBY’nde inşa edilecek olan bu barajlar ile tarım için ihtiyaç duyulan suyun karşılaması hedeflerken, turizm ve en önemlisi yeraltı sularu üzerinde olan baskıyı azaltmayı ve yeraltısu seviyelerini tekrar yükseltilmesi hedeflenmektedir. Önümüzdeki dönemlerde su kaynaklarının yanlış kullanımı nedeniyle hem yüzey sularında hem de yeraltısu rezervlerinde tehlikede arz etmektedir. KBY’de barajlar inşa edilirken bir yandan da akılcı su kaynakları yönetimi geliştirilmesi de dile getirilmektedir.
Geçtiğimiz senelerde Kerkük bölgesinde yaşayan Arap çiftçilerin Dokan Barajı’ndan yeterli su bırakılmadığı ve bu durumun Erbil merkezli Kürt Bölgesel Yönetimi (KBY) tarafından maksatlı biçimde uygulanan bir politika olduğu konusunda şikayetleri gündemde yerini almıştı. İnşa edilen bu barajlar önümüzde ki dönemde, KBY içinde etnik gruplar arasında yaşanan su kaynaklarının kullanımı sorunlarını devam ettireceği düşünülmektedir. Ayrıca, söz konusu su kaynaklarının geliştirilmesi ülkenin güneyine akan suları ve kullanıcılarını da etkileyecektir.
