Kuzey Afrika Gündemi: 20 Mart-08 Nisan 2019

Cezayir
1999’dan beri Cumhurbaşkanı olan ve yeni dönem için başkan adaylığı ülke çapında protestolara yol açan Bouteflika, istifasına yönelik güçlü baskılar sonucunda 2 Nisan’da istifa etti. Cezayir anayasasına göre Parlamento başkanı Abdülkadir Binsalih, geçici Devlet Başkanı oldu. Buteflika’nın istifası protesto gösterilerine yanıt niteliğinde olsa da, 90 günlük geçiş süreci dahilinde seçimlerin 4 Temmuz’da yapılması planlandı. Ancak bu durum göstericileri memnun etmediği gibi bazı meslek kuruluşları da eleştiriye katıldılar. Seçimlere gözetmenlik yapan hakimlerden eski usul yapılacak seçimlerde görev almayacakları açıklaması geldi. Aynı şekilde bazı belediye başkanları da bu seçimlerde yer almayacaklarını açıkladılar.

Buteflika’nın istifası ile protestoları yatıştırmayı bekleyen, ordu ve iş adamlarının etkisi altındaki yönetimin ise, çoğu 30 yaş altındaki işsiz genç nüfusun oluşturduğu barışçıl gösteriler düzenleyen topluluk karşısında zamanı hızla daralıyor. Ülkenin en zengin adamlarından biri ve uzun zamandır vazgeçme baskısı altında olan Cumhurbaşkanı Abdelaziz Bouteflika'nın destekçisi Ali Haddad Tunus’ta tutuklandı. Göstericiler, yolsuzluğa bulaştırğı gerekçesiyle Bouteflika’ya yakın olan isimlerin de kenara çekilmesini talep ediyorlar.

Ordunun elindeki yönetimin, özellikle geniş çaplı protestolardan sonra güvenilir ve açık bir seçime yanaşmayacağı yönünde yorumlar var. Protestocular eski yüzlerin hükümette olmasını ve şeffaf bir seçim yapılamayacağını iddia ederek her Cuma yapılan gösteriler sürdü. Ancak ordu gösterilere taleplerinin karşılandığını, ülkeyi daha fazla karışıklığa yol açmamaları konusunda uyardı. İlk kez geçen haftaki gösterilere ciddi polis müdahalesi olduğu ve başkente diğer illerden göstericilerin gelmemesi için şehir girişlerinin tutulduğu gözleniyor.

Libya
Afrika Birliği komisyon başkanı Moussa Faki Cumartesi günü geç saatlerde yaptığı açıklamada, Afrika Birliği’nin Temmuz ayında Libya’nın siyasi rakiplerini bir araya getirme amaçlı bir “uzlaşma” konferansına ev sahipliği yapacağını belirtti. Libya’da beş yıl aradan sonra ilk kez yerel seçim düzenlendi. Yetkililer, Libya'nın güneyindeki ve batısındaki 69 belediye meclisinden sadece 9’unda oy kullanıldığını belirtti. Yerel seçimlerde şiddet veya sabotaj rapor edilmedi.

Daha önce Batı ve Doğu Libya güçlerinin uzlaşmasıyla kurulan Uzlaşı Hükümeti’ni tanımayan Hafter, Fransa, Birleşik Arap Emirlikleri ve Rusya’nın desteği ile başkent Trablus’taki hükümeti devirmek için harekete geçti. Sürpriz sayılacak saldırıda ise aradan geçen bir haftaya rağmen başarılı olamadı. Misrata’da bulunan silahlı topluluklar ve daha önce birleşemeyen silahlı gruplar birleşerek, Serraç hükümetinin bulunduğu Trablus’a girerek Hafter yönetimindeki LNA kuvvetlerine karşı silahlı mücadeleye katıldı.

Hem meşru hükümete saldırması hem de başarısız olması Hafter ve destekçilerini eleştiri oklarına muhatap etti. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Guterres, silahlı çatışmayı önlemeyi hedefleyen diplomatik müdahaleler için Libya’ya geldi. Ayrıca BM, bölgedeki sivillerin çatışma alanını boşaltması için ateşkes talep etti. AB Dış Politikası Şefi Mogherini, Libya liderlerini ve askeri aktörleri, başkent daha fazla çatışmaya sürüklenmeden aynı masaya oturmaya davet etti. ABD ise, yaptığı açıklamada LNA’nın Libya’nın başkentine olan ilerleyişini kınadı.BM Libya Misyon Şefi Selame ise  Güvenlik Konseyi’nde acil bir Libya oturumu için çağrıda bulundu.

Petrol fiyatları, Libya’daki karışıklık üzerine varil başına 70 doların üzerine çıkarak yılın en yüksek fiyatına ulaştı. Libya’nın petrol kaynaklarını kontrol etme mücadelesi devam eden çatışmada önemli bir etmen.

AB dış politika sorumlusu Federica Mogherini ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Antonio Guterres de dahil olmak üzere liderler, Kuzey Afrika ülkesinde siyasi uzlaşma ve şiddet, terörizm ve askeri seçeneklerin reddedilme yönündeki güçlü desteklerini dile getirdiler.

27 Mart'ta Suudi Arabistan Kralı Salman, Riyad'daki El Yamamah Kraliyet Sarayı'ndaki görüşmeler için Libya General Khalifa Haftar'ı ağırladı. Suudi hükümdarının Tunus'taki yıllık Arap Birliği zirvesine gitmesinden bir gün önce gerçekleşti. Libya’daki bir BM silah ambargosu ihlali iddiasıyla BM çalışanı Moncef Kartas Tunus’ta tutuklandı. Tunus ve BM yetkilileri, Libya silah ambargosu komitesi üyesi olan Moncef Kartaş’ın Salı günü Tunus'a geldiği sırada tutuklandığını açıkladı.

Tunus
Tunus Cumhurbaşkanı Essebsi, Kasım ayında düzenlenecek genel seçimlerde aday olmayacağını duyurdu. Essebsi, kendi partisi Ennahda’dan, ayrılıp başka bir parti kuran Başbakan Cahid ile zıtlıklarını sona erdirmesi yönünde talimat verdi. Daha önce kendi oğlunu lanse etmeye çalışan Sebsi, parti içinde uzlaşma arıyor.

Arap Birliği Zirvesi kapsamında Suudi Kralı Salman bin Abdül Aziz, Tunus Cumhurbaşkanı Beji Caid Essebsi tarafından karşılandı. Kral Salman ayrıca Tunus başkentinde Cezayir Millet Meclisi Başkanı Abdelkhader Bensalah ve Bahreyn Başbakan Yardımcısı Şeyh Muhammed bin Mübarek El Halife ile bir araya geldi. Arap Birliği toplantısı bu yıl 22 Arap ülkesinin katılımıyla Tunus’ta düzenlenecek.

Zirve gündeminde, Filistin sorunu, Suriye, Libya ve Yemen krizleri, Arap ulusal güvenliği ve diğer önemli dosyalar dahil olmak üzere bölgesel krizlerin konularını içeren çok sayıda madde var. Pazar günü Tunus'taki Kartaca kentinde düzenlenen Arap liderlerinin 30. yıllık zirvesinde tartışılan ana konular İran’ın bölgedeki tutumu, İsrail-Filistin çatışması ve Suriye krizi de önemli tartışma başlıklarıydı.

Reuters, toplantının Washington’un Golan kararına ve Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıma konusundaki erken hamlesine odaklanmaya meyilli olduğunu belirtti. İsrail'in 1967’de ele geçirdiği Golan Tepeleri'ni işgal edilen Suriye toprakları olarak gören Arap devletleri, geçen hafta ABD Başkanı Donald Trump'ın bu bölgeyi İsrail toprakları olarak tanıma kararını kınamıştı. Dışişleri Bakanı Hemaies Jhinaoui Cuma günü yaptığı açıklamada, Tunus’un ABD’nin Golan Tepeleri’ne ilişkin kararından dönmesi için Arap ülkeleriyle işbirliği içerisinde hareket edeceğini açıkladı.

Fas
Suudi Arabistan Kralı, Fas Kralı’nı iki ülke arasındaki ‘kardeşlik’ bağını güçlendirmek üzere görüşmelere çağırdı. Fas’ın Suudi Arabistan ile ilişkilerinin gergin olduğuna dair söylentiler, Fas’ın büyükelçisini geri çağırması ile artmıştı. İki ülke Batı Sahra, Yemen ve Katar konusunda işbirliği sergilemişti. Ancak Fas Kralı’nın Muhammed Bin Salman’ın Kuzey Afrika turunda veliaht prensle görüşmemesi dikkat çekmişti. Suudi Arabistan, Fas Krallığına ciddi mali yardımları olmaktadır. Diğer Kuzey Afrika ülkeleri (özellikle Libya ve Tunus) oldukça hareketli günler yaşarken, Fas gündemi sakin seyrediyor.

Moritanya
Yolsuzluk üzerine sosyal medya paylaşımları yapan iki blog yazarı Abderrahmane Weddady ve Cheikh Ould Jiddou’nun salıverilmesi için uluslararası insan hakları kuruluşlarının kampanyası sürüyor.

BM Mülteciler Yüksek Komiserliği ve Uluslararası Göç Örgütü, Şubat 2019’dan beri özellikle veri ve vaka yönetimi alanında Moritanya’daki göç dinamikleri üzerine işbirliği sürecinde olduklarını duyurdu.