Kuzey Afrika Gündemi: 29 Aralık 2019 - 3 Ocak 2020

Libya
Türkiye'nin Libya'da uluslararası tanınırlığı olan Trablus hükümetine destek için Barış Pınarı ve Zeytin Dalı operasyonlarında görev alan Suriyeli güçleri bu ülkeye kaydırmayı düşündüğü öne sürüldü. Libya'da uluslararası tanınırlığa sahip Ulusal Mutabakat Hükümeti (UMH), bazı sosyal medya hesaplarında yer alan "başkent Trablus'taki bir askeri karargâhta Suriyeli unsurların bulunduğuna" ilişkin haberleri yalanladı.

Libya'ya asker gönderilmesine ilişkin Cumhurbaşkanlığı tezkeresi 30 Aralık Pazartesi günü TBMM Başkanlığına sunuldu.

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Erdoğan, askeri komutan Hafter'in yeni tehdidiyle karşı karşıya kaldığı için Trablus'ta Birleşmiş Milletler tarafından tanınan devlete destek olmak istedi. Türkiye parlamentosu, muhaliflerden gelen eleştirilere rağmen askeri işbirliğinin artırılmasına yol açan, Birleşmiş Milletler tarafından tanınmış Ulusal Mutabakat Hükümeti'ni (GNA) desteklemek için Libya'ya asker yerleştirme tasarısını onayladı. Meclis Başkanı Mustafa Şentop 2 Ocak Perşembe günü yaptığı açıklamada, yasanın 325-184 oyla kabul edildiğini söyledi.

Kıbrıs, Yunanistan ve İsrail'in ortak açıklamasında: “Libya'ya asker gönderen Türkiye, bölge liderlerini istikrarsızlaştıran tehlikeli bir yükselişe sebep oluyor.” Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis, Güney Kıbrıs Rum Kesimi Cumhurbaşkanı Nicos Anastasiades ve İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu Türkiye'nin Libya'ya asker yerleştirme kararını kınadılar.

Gençlik Liderlerinin ve Politikacılarının Partisi Koordinasyon Komitesi (CPYP), son zamanlarda Türk parlamentosunun Libya devletinin içişlerine açık ve kabul edilemez müdahalesini kınadı.

Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ile telefonda görüştü. Cumhurbaşkanlığı kaynaklarından alınan bilgiye göre, telefon görüşmesi, Macron'un talebi üzerine gerçekleşti. Görüşmede, Libya ve Suriye başta olmak üzere bölgesel gelişmeler ve ikili ilişkiler ele alındı.

Cezayir
Ordu genelkurmay başkanı 30 Aralık Pazartesi günü, 2019 yılında Cezayir'in "kurumlarını etkisiz hale getirmeyi" hedefleyen "tehlikeli bir komplo" ile karşı karşıya olduğunu açıkladı.

General Ahmed Gaïd Salah'ın ölümünden sonra Cumhurbaşkanı Tebbun'nun Cezayir ordusuna genelkurmay başkan vekili olarak atadığı General Saïd Chengriha'nın Fas'ı "Sahralıların düşmanı" olarak tanımladığı söyleniyor. Cezayir ordusunda hiçbir zaman Fas'a yönelik düşmanca açıklamalar üst düzey bir subay tarafından yapılmamıştı.

2021 Oran Akdeniz Oyunları Organizasyon Komitesi Başkanı Salim Iles, Cezayir Olimpiyat Komitesi Başkanı Mustafa Berraf için “Cezayir sporunu kendi çıkarlarına kurban etti.” dedi. Iles, Oran’da yapılacak Akdeniz Oyunları’nın organizasyonuna tahsis edilen bütçeyi yönetmek istediğini ve bir Asya ülkesinden ekipman satın almak için sözleşme yapmak istediğini ekledi.

Toplum ve Barış Hareketi (MSP) başkanı Abderzeak Makri; başkanlık seçimlerine katılmayı reddettikten sonra 12 Aralık'taki başkan adaylarını onaylamayı da reddetmişti. Fakat şimdi fikir değişikliği yaparak Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun’u "desteklemeye" karar verdi.

Cezayir avukatlarından biri verdiği demeçte, geçen Haziran ayında orduya hakaret ettiği iddiasıyla gözaltına alınan tanınmış bağımsızlık savaşı gazisi Lakhdar Bouregaa’nın 2 Ocak Perşembe sabahı başlaması gereken duruşması ertelendi ve yargıç onu serbest bırakmaya karar verdi.

Cezayir’de son 10 aydır devam eden kitlesel protestolardan dolayı tutuklanan göstericiler serbest bırakıldı. Cezayir'deki siyasi analistler, Yeni Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun’un protestocularla diyalog kurmasının, tutukluların serbest bırakılmasıyla muhalefetten müzakereler için destek kazanma amacı güttüğü görüşünde bulundu.

Abdulmecid Tebbun yeni kurduğu hükümeti açıkladı. Hükümet, 5'i kadın 39 üyeden oluşturuldu. Bakanlar Konseyi önümüzdeki Pazar günü ilk kez toplanacak.

Cezayir’in pozisyonu, Türk parlamentosu tarafından Libya'ya asker gönderme ve Trablus'taki Türk askeri müdahalesine yetki veren muhtıraya oy verme konusundaki görüşmeden sonra geldi. Cezayir Dışişleri Bakanı, ülkesinin Libya'nın içişlerine her türlü dış müdahale biçimine ve Libya'daki Türk müdahalesine karşı olduklarını doğrulayan uzun bir bildiri sundu.

Yeni seçilen Cezayir Başbakanı Sabri Bugadoum, ülkesinin önümüzdeki günlerde Libya'daki krizi barışçıl yollarla çözmek için yeni girişimler önereceğini söyledi. Cezayir Başbakanı, ülkesinin Libya'da herhangi bir yabancı gücü kabul etmediğini ve askeri girişimlerin krizi çözemeyeceğini; ancak komşu ülkelerin, özellikle Cezayir'in yardımıyla tüm taraflar arasındaki diyaloğun çatışmaya son verebileceğini sözlerine ekledi.

Gözlemciler, Cezayir yetkililerinin protestoculara, Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun tarafından çağrılan diyaloğa girmelerini sağlamak için yatıştırma mesajları gönderdiğini söyledi.

Tunus
Tunus'un devlete ait fosfat üreticisi Compagnie des Phosphates de Gafsa (CPG), Çin'in ülkenin fosfat kalıntılarına yatırım yapma teklifine ilişkin açıklamasının ardından bir duruyu çıkardı. Çinli ve Tunuslu yatırımcılar, hükümete fosfat kalıntılarına büyük yatırımlar yapmak için resmi bir talepte bulundular.

Tunus Cumhurbaşkanı Kais Said, olağanüstü hâl durumunu 1 Ocak 2020'den başlayarak bir ay daha uzatmaya karar verdi. Said "Karar, hükümet işlerini yürüten Başbakan Yusuf Şahid ve Halkın Temsilcileri Meclisi Başkanı Raşid Ghannouchi ile istişareler sonrasında verildi" dedi. Tunus'ta olağanüstü hâl ilk kez 24 Kasım 2015'te, cumhurbaşkanlığı muhafızlarının otobüsüne yapılan kanlı bomba saldırısının ardından uygulanmıştı.

Tunus İşçi Genel Birliği (Ugtt) Genel Sekreteri Noureddine Taboubi, yeni hükümetin oluşum sürecinde başbakan Habib Jemli'ye baskı yaparak onu "rahatsız ediyor". Bu açıklama, ılımlı İslami hareket Ennahda'nın Şura Konseyi Başkan Yardımcısı Mokhtar Ghannouchi tarafından sosyal medya hesabından ifade edildi. “Taboubi, Jemli üzerinde baskı oluşturuyor bu da hükümet oluşumunda yavaşlamaya neden oluyor.” dedi.

Tunus'un başbakanı 2 Ocak Perşembe günkü atamasında; siyasi partiler arasında mevzileri doldurma çabalarından ve aylarca süren görüşmelerden başarısız olduktan sonra bağımsız figürlerden oluşan bir hükümeti önerdiğini açıkladı. Dört kadın da dahil olmak üzere, çoğu kamuoyunda bilinmeyen 28 bakandan oluşan kabinenin hâlâ meclisten onay alması bekleniyor. Ennahdha partisi tarafından başbakan atanan Habib Jemli, "Bu hükümetin parlamento tarafından onaylanacağından eminim" dedi.

Tarek Dhiab, ülkenin yeni gençlik ve spor bakanı olarak yeniden atandı. Dhiab daha önce Aralık 2011'den bu yana iki yıl boyunca gençlik ve spor bakanı pozisyonunu doldurmuştu.

Kuzey Afrika komşuları Tunus ve Cezayir, yeni hükümetlerin 2 Ocak Perşembe günü hazırlandığını duyurdu. Kasım ayında yeni bir Tunus hükümetini bir araya getirmeye aday olan Habib Jemli; 28 bakanı arasından 4, 14 devlet sekreteri arasından 6 kadın aday gösterdi. Hiç bu kadar çok kadın hükümet üyesi olmamıştı. Tunus Cumhurbaşkanı Kais Said de Ekim ayında ülkenin parlamentosunda yemin ettikten sonra ulusa ilk seslenişi sırasında kadın hakları için sıkı mücadele vereceğine söz vermişti.

Dışişleri Bakanlığı’nın yaptığı açıklamaya göre Tunus, 2020-2021 dönemi için Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin daimî olmayan üyesi olarak resmen hizmet vermeye başladı.

Milletvekili ve Kalb Tounes Partisi liderlerinden biri olan Iyadh Loumi, ulusal parti konseyinin Başbakan Habib Jemli tarafından açıklanan hükümete güven oyu verme konusundaki tutumunu belirlemek için gelecek Pazar günü toplanacağını belirtti.

Fas
Fas polisi yaptığı açıklamada, 30 Aralık Pazartesi günü Akdeniz Tangier-Med limanında 16,2 ton esrar kaçırmaya yönelik bir girişimin engellendiğini aktardı. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi'ne göre, son on yıl içinde esrar yetiştiriciliğini azaltma çabalarına rağmen, Fas narkotik bitkide dünyanın en büyük üreticilerinden biri olmaya devam ediyor. Fas polisi, 25 Aralık tarihli yıllık raporunda 2019 yılında toplam 179.657 kg esrar ele geçirdiğini kaydetti.

Fas, GSYİH’nın %3'ünü 2030 yılına kadar Ar-Ge'ye ayırdı. Ekonomi, Sosyal ve Çevre Konseyi’ne (EESC) göre, yıllık kamu ve özel araştırma ve geliştirme harcamalarında 10 yılda GSYİH’nın %3’ünü, 5 yılda %1,5’ini kullanmayı hedefledi.

Birleşik Arap Emirlikleri’nde Faslı polis memurları azaltılması ve yerlerine Bangladeşlilerin getirilmesi istendi. Bu karar Rabat ve Abu Dabi arasındaki ilişkilerin Libya’daki çatışmalar yüzünden kötüleşmesinden sonra verildi.

Fas nihayet ülkede Crowdfunding olarak bilinen işbirlikçi finansmanı düzenlemek için bir yasa tasarısı hazırladı. Bu modelin temel amacı girişimciliği, dijital ve kültürel ekonomiyi desteklemekti. Fas'ta, Crowdfunding önemli bir evrim geçirdi, toplam 208.000 $ 'ı aşan Crowdfunding yoluyla 70'den fazla proje finanse edildi.

Ürdün Kralı Majesteleri Abdullah, 2 Ocak Perşembe günü Fas Kralı 6. Muhammed ile telefon görüşmesi yaptı. Görüşme; çeşitli alanlarda Ürdün-Fas ilişkilerinin desteklenmesini, aynı zamanda bölgedeki gelişmeleri ve iki ülkenin çıkarlarına hizmet eden danışmanlık ve koordinasyonu sürdürmenin önemini içeriyordu.

Fas'ın dış ticaret açığı, 2019'un ilk 11 ayında 2018 yılının aynı dönemine göre %2,3 yükselerek 191,8 milyar dirhem (20 milyar dolar) arttı.

Mısır
Elektrik Bakanı Mohamed Shaker 29 Aralık Pazar günü yaptığı açıklamada, Mısır ve Sudan arasındaki 50 megawatt’lık elektrik bağlantısının 12 Ocak'ta başlayacağını söyledi.

Cumhurbaşkanı Abdulfattah al-Sisi 29 Aralık Pazar günü yaptığı açıklamada, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron'la olan telefon görüşmesinde Libya'daki gayri meşru dış müdahaleyi durdurma gereğini doğruladı. Macron telefon görüşmesinde Fransa’nın Libya’da siyasi çözüm bulma çabalarını vurguladı.

Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Dışişleri Bakanı Nikos Christodoulides 30 Aralık Pazartesi günü Libya'daki gelişmeleri; Mısır Dışişleri Bakanı Sameh Shoukry ve Suudi Arabistan Prensi Faysal bin Farhan Al-Saud ile yaptığı telefon görüşmeleri sırasında ele aldı.

Mısır Dışişleri Bakanlığı, Kasım Süleymani’nin öldürülmesinin ardından bir açıklama yaparak Mısır’ın saldırı hakkındaki derin endişelerini dile getirdi. Açıklamada saldırının uluslararası sözleşmeleri ihlal ettiği vurgulandı. Mısır aynı zamanda Irak’taki diplomatik binaların koruması çağrısında bulundu ve Irak'taki tüm tarafları, ülkenin güvenliğini ve istikrarını olumsuz etkileyebilecek uluslararası ve bölgesel gerginliklerden uzak tutmaya çağırdı.

Sudan Başbakanı Abdullah Hamduk, Sudan'ın Büyük Etiyopya Rönesans Barajı (GERD)’in Mısır'a zarar vermesine izin vermeyeceğini söyledi. Hamduk, ülkesinin çıkarlarının “Mısır'ın baraj vizyonuna uygun” olduğunu ve “üç ülke (Mısır, Etiyopya ve Sudan) arasında ortak bir anlaşmaya varmanın önemli olduğunu” belirtti. Hamduk GERD operasyonunun, “üç ülke arasında karşılıklı anlayış ve bilgi alışverişi” yoluyla gerçekleştirilmesi gerektiğine vurgu yaptı. Mısır, baraj rezervuarının doldurulmasının, ülkenin neredeyse tamamen bağımlı olduğu Nil'den zaten az miktarda olan su tedarikini kısıtlayacağından korkuyor.

Mısır Ulusal Eylem Grubu (ENAG) tarafından yayınlanan açıklamada Abdulfettah el-Sisi yönetimindeki Mısır rejiminin Mısır ordusunu Libya'da devam eden çatışmalara dahil etme girişimleri kınandı. ENAG Mısırlıların; Mısır ordusunun silahlarını Libyalı kardeşlerine karşı doğrultulmasından utanç duyduklarını, Mısır Ulusal Eylem Grubunu oluşturan Mısır siyasi güçlerinin bu tür uygulamaları şiddetle reddettiğini ve Sisi rejiminin Mısır silahlı kuvvetlerini Mısır sınırları dışında savaşan bir grup paralı asker haline getirme girişimine karşı çıktıklarını ifade etti.

Mısır yönetimi Libya'ya asker gönderilmesine ilişkin Cumhurbaşkanlığı tezkeresinin Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden geçmesine tepki gösterdi. Mısır Dışişleri Bakanlığından yapılan yazılı açıklamada; TBMM'nin söz konusu adımının, BMGK’nin 2011 yılında aldığı 1970 sayılı "Libya’ya silah gönderilmesine ilişkin kararına" aykırı olduğu öne sürüldü. Ayrıca açıklamada "2015 yılında imzalanan Suheyrat Anlaşması gereği Serrac hükümetinin tek taraflı olarak uluslararası anlaşmalara imza atma yetkisi bulunmamaktadır." ifadelerine yer verildi.

Savaş ve yoksulluktan kaçan ve Mısır’a sığınan Sahra altı Afrikalı göçmenlerin, son üç ay içinde ırkçı hakaretlere, cinsel tacize veya diğer suistimallere maruz kaldıkları ifade edildi. Mısır, 6 milyondan fazla göçmene ev sahipliği yapmakta ve bunların yarısından fazlası Sudan ve Güney Sudan'dan gelmektedir.

Abdulfettah El-Sisi, dört yıllık bir dönem için Mısır Merkez Bankası’na yeni bir yönetim kurulu oluşturma kararı aldı. Mısır Merkez Bankası yönetim kuruluna Tarek Amer’in başkanlık edeceği bildirildi. Yönetim kurulu iki milletvekili ve altı üyeden oluşacak.