Moskova, Tacikistan’daki Askerî Varlığını Koruyor

Dr. İlyas Kamalov, ORSAM Avrasya Danışmanı
2 Eylül 2011’de Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Dmitriy Medevedev Tacikistan’ı ziyaret etmiş ve Tacikistan Devlet Başkanı İmamali Rahman ile askerî konularda bir takım önemli kararlar almışlardır. Varılan mutabakata göre, Rusya’nın Tacikistan’ın başkenti Duşanbe yakınlarındaki askerî üssünün (201. tümen) süresi 49 yıllığına uzatılacaktır. Tacikistanlı yetkililer, başlangıçta kiranın para ile ödenmesini talep ederken, daha sonra Rusya’nın ödemeyi modern askerî tekonolojilerle ödeme teklifini kabul etmişlerdir. Taraflar söz konusu maddeleri içeren anlaşmayı ilkbahar 2012’de imzalamayı kararlaştırmışlardır.
 
Anlaşmada konu edilecek üs (201. tabur), aslında daha 1945’te oluşturulmuş, 1980-1989 yılları arasında Afganistan’da savaşmıştır. Bu üssün içerisinde üç avcı alayı (Duşanbe, Kulyab ve Kurgan-Tübe), 670. Hava Birliği (Ayni askerî havaalanı), 303. Helikopter Filosu ve istihbarat birlikleri yer almaktadır. Toplam 7.000 kişinin görev yaptığı bu üstte çok sayıda füze, 100 tank, 300 zırhlı araç bulunmaktadır. Buradaki askerî üssün görevi, Tacikistan ile Afganistan sınırının korunması, terör ve uyuşturucu trafiği ile mücadele ve genel olarak bölgede güvenliğin sağlanmasıdır.(1) Tarafların aldıkları bu kararların iki taraf açısından da büyük önem arz ettiğini belirtmek gerekmektedir. Yaz aylarında muhtemelen kira parasını arttırmak için Tacikistanlı yetkililer, üssün kapanabileceğini dile getirmiş, Tacikistan-Afganistan sınırındaki Rus muhafızlarının görevine son verilmişti. Amerikan askerlerinin Afganistan’dan çekilmesi durumunda, bölgenin daha fazla istikrarsızlaşması ve istikrarsızlığın Tacikistan üzerinden bütün Orta Asya’ya yayılması tehlikesi mevcuttur. Dolayısıyla Dmitriy Medvedev’in ziyaretinin çok zamanında gerçekleştiğini ve bu ziyaret sırasında bölgenin geleceği açısından önemli kararın alındığını söylemek mümkündür.
 
Rus siyasetçi ve uzmanlar, Moskova’nın üssün kiralanması karşılığında teslim edeceği askerî teknolojilerin değerinin Rusya için fazla bir şey ifade etmeyeceği görüşündedirler. “Natsionalynaya Oborona” (Milli Savunma) dergisinin baş editörü İgor Korotçenko, Rusya’nın Tacikistan’a zaten stoklarda yatan ve başka ülkelere satamadığı takdirde hurdaya göndermek zorunda kalacağı teknolojileri teslim edeceğini ileri sürmektedir.(2)
 
Medvedev’in ziyareti sırasında taraflar ayrıca Duşanbe’den 25 kilometre uzaklıkta bulunan Ayni askerî havaalanının ortak kullanılması konusunda da mutabakata varmışlardır. Tarafların imzalayacağı anlaşma, üssün Rusya, Tacikistan ve şimdilik adı zikredilmeyen üçüncü bir ülke tarafından ortak kullanılmasını öngörmektedir. Söz konusu üçüncü ülkenin Hindistan olduğu düşünülmektedir. Zira bundan birkaç yıl önce Ayni havaalanı, Hindistan’ın desteğiyle onarılmış ve buna 70 milyon dolar harcanmıştır.(3) Diğer taraftan ABD’nin de bu havaalanına talip olduğu ve bu üssü Kırgızistan’ın Amerikan Manas üssünü kapattığı takdirde kullanmayı planladığı söylentileri çıkmıştı. Ancak Tacik yetkililer, bütün bu iddiaların asılsız olduğunu dile getirmişlerdir.
 
Yukarıda da belirttiğimiz gibi Tacikistan, Afganistan-Tacikistan sınırını savunan Rus muhafızlarının görevine son vermişti. Ancak Rus yetkililer, Tacik askerlerinin tek başına Afganistan’dan akan uyuşturucu trafiğini ve bölgeye sızan teröristleri engelleyemediğini ileri sürerek Rus sınır muhafızlarının yeniden bölgeye (sınıra) gönderilmesi için izninin verilmesini talep etmektedir. Dmitriy Medevedev Tacikistan ziyareti sırasında da bu konuyu gündeme getirmiş, ancak şimdilik bir netice alınamamıştır. Ancak yine de varılan mutabakatlara bakıldığında Dmitriy Medvedev’in ziyaretinin Rusya açısından başarılı geçtiğini söyleyebiliriz.
 
Genel olarak askerî üsler, Rusya’nın dış politikasının ve özellikle de BDT’ye yönelik siyasetinin önemli bir parçasıdır. Rusya, Türkmenistan hariç, Orta Asya’daki bütün cumhuriyetlerde önemli askerî üsler bulundurmakta ya da bu ülkelerdeki üsleri aktif olarak kullanma hakkına sahiptir. Bununla birlikte Rusya’nın bölgedeki askerî üsleri, Rusya açısından askerî önemden ziyade siyasi önem taşımaktadır. Nitekim Rus üsleri veya bölgedeki birlikleri, Tacikistan’daki iç savaş hariç büyük operasyonlara katılmamış ve muhtemelen yalnızca lokal seviyedeki operasyonlar gerçekleştirebilecek kapasiteye sahiptirler. Dolayısıyla bu üsleri, ne zaman ve nasıl kullanılacağı bilinmeyen, ancak Rusya’nın bölgedeki varlığını pekiştiren bir araç olarak nitelendirmek mümkündür.
 
 
Kaynaklar

1-  İlyas Kamalov, Rusya’nın Orta Asya Politikaları, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayını, Ankara 2011, s. 37.

2-  Sergey Smirnov – Ekaterina Savinova, “Baza v Obmen na Tehniku”, 2.09.2011, http://www.gazeta.ru/politics/2011/09/02_a_3754937.shtml

3-   A.g.e.