Ortadoğu Gündemi: 2-8 Kasım 2020
Ortadoğu, dünyanın en dinamik gündemine sahip bölgelerinden biri olarak ön plana çıkmaktadır. Dolayısıyla bölgeyi anlamak, söz konusu gelişmelerin aktif olarak takip edilmesini gerektirmektedir. Ortadoğu Araştırmaları Merkezi (ORSAM), uzmanlaşmış departmanları aracılığıyla bölgedeki siyasal, sosyal, ekonomik ve askerî gündemi, diplomasi trafiğini yakından izlemekte; bunları alanlarına hâkim araştırmacıları aracılığıyla görüş, analiz ve raporlara dönüştürerek ilgililerinin bilgisine sunmaktadır. Bu bağlamda, Ortadoğu’da meydana gelen önemli gelişmeler, “Ortadoğu Gündemi” başlığı altında haftalık olarak okuyucuyla paylaşılmaktadır.
SURİYE GÜNDEMİ
Uluslararası Gündemde Suriye
ABD'nin Suriye Özel Temsilcisi James Jeffrey, Suriye'de yayın yapan bir haber sitesine özel açıklamalarda bulundu. Jeffrey, seçimleri hangi aday kazanırsa kazansın, ABD'nin Suriye'de askerî birliklerinin varlığının, Esad rejimine uygulanan yaptırımların ve İran'ı Suriye dışına itme iradesinin değişmeyeceğini öngördüğünü bildirdi. Suriye'nin doğusunda terör örgütü YPG/PKK işgali altında bulunan bölgelerdeki durumu da değerlendiren Jeffrey "PKK'yı terör örgütü olarak görüyoruz. PKK kadrosunun Suriye'den çıktığını görmek istiyoruz. (PKK kadrolarının Suriye'de bulunması) Türkiye ile (Suriye'nin) kuzeydoğusunda var olan gerginliğin temel nedeni. Biz bu gerginliği azaltmak istiyoruz. Çünkü kuzeydoğu dışındaki tüm bölgelerde Türkiye ile yakın eş güdüm içinde çalışıyoruz." ifadelerini kullandı.[1] ABD seçimleri sonucunda Joe Biden 46. Başkan olarak seçildi. James Jeffrey’in istifa edeceği ve yerine yardımcısı Joel Rayburn’un geçmesinin beklendiği iddiaları gündeme geldi.[2]
Suriye Rejimi
Avrupa Birliği (AB), Suriye rejiminin yeni atanan 8 bakanına sivil nüfusa karşı şiddet kullanarak baskı kurmaya çalıştıkları nedeniyle yaptırım uyguladıklarını açıkladı. Yaptırımlara seyahat yasağı ve varlıkların dondurulmasının dâhil olduğu dile getirilirken AB tarafından yaptırıma uğrayan Suriye rejimi mensubu sayısı 288 yükseldi.[3]
Suriye İnsan Hakları Gözlemevi (SOHR) bu yılın ekim ayında Suriye genelinde 154 keyfî tutuklama ve gözaltına alma vakalarının gerçekleştiğini söyledi. Bu yaptırımların temel nedenleri olarak halkın görüşleri ve yaşanan ekonomik çöküş ve kötü yaşam koşullarının eleştirilmesi olduğu dile getirildi.[4]
Beşar Esad, Suriye ekonomisinin en temel sorununun Suriyeli iş adamlarının Lübnan finansal sektörlerinde bulundurdukları milyarlarca dolar mevduatın Lübnan’daki ekonomik kriz sonrası bloke edilmesi olduğunu söyledi. Esad, Lübnan bankalarına yerleştirilen 20 ila 42 milyar dolar arası mevduatın kaybedilmiş olabileceğini sözlerine ekledi.[5] Suriye halkının %83’ü yoksulluk sınırı altında yaşarken 2,8 milyon insan ise yaşamlarını idame ettirebilmek için insani yardıma ihtiyaç duymaktadır.
Fırat’ın Doğusu
YPG, Suriye'de ABD'nin desteğiyle elinde tuttuğu petrol kaynaklarını ABD'nin yaptırım uyguladığı Esad rejimine satmaya devam etmektedir. Terör örgütü, Esad rejimi bölgesine her gün ortalama 500 tırlık petrol satıyor. Buna göre, son bir ayda örgüt ile Esad rejimi arasında 15 bin tırlık petrol ticareti gerçekleşti. Rejimin terör örgütleriyle ticaretinden sorumlu ABD'nin yaptırım listesindeki milis yöneticisi ve Milletvekili Husam Katırcı'ya ait petrol tankerleri terör örgütünün işgalindeki bölgelerde görüntülendi. YPG/PKK işgalindeki Rumeylan bölgesinden aldığı petrolü taşıyan tankerler, Tel Tamir, Ayn İsa ve Rakka olmak üzere örgütün işgalindeki üç ayrı noktada görüldü. Görüntülerde, terör örgütünün bölgesinden temin edilen petrolü Esad rejimi bölgesine taşıyan tankerlere, Rusya'ya ait zırhlı araçların da eşlik ettiği görüldü.[6]
Resulayn'da devam eden arama-tarama faaliyetleri sırasında terör örgütü PKK/YPG’ye ait büyük miktarda silah ve mühimmatın bulunduğu cephanelik ele geçirildi. Şanlıurfa Valiliğinden yapılan açıklamaya göre, PKK/YPG terör örgütünün faaliyetlerinin ortaya çıkarılmasına yönelik Rasulayn'da yürütülen çalışmalar sürüyor. Bu kapsamda yapılan operasyonda 17 havan mühimmatı, el yapımı patlayıcı yapımında kullanılan çok sayıda malzeme ele geçirildi.[7]
SDG tarafından Deyrizor’un doğu kırsalındaki Hecin beldesinde motosiklet yasağı getirilmesinden bir hafta sonra bölge sakinleri, şehrin sokaklarında protesto gösterileri düzenledi. Yaklaşık üç saat süren protestolarda göstericiler, gerçekleştirilen son operasyonlar ve baskınlar sırasında tutuklananların serbest bırakılması çağrısı yapan pankartlar açtı, kamu hizmetlerinin iyileştirilmesi, güvenli gıdaya ulaşılmasının sağlanması, yeniden elektrik hizmeti ve içme suyu temin edilmesi ve şikayetlerin giderilmeye çalışılması ile ilgili sloganlar attı.[8]
İdlib
Suriye İnsan Hakları Gözlemevi (SOHR) Türkiye ve Rusya kuvvetlerinin Halep’in güneyinde ortak bir devriye gerçekleştirdiklerini aktardı. Türkiye ve Rusya bir süredir güvenlik endişeleri nedeniyle ortak devriyeleri gerçekleştirmiyorlardı.[9]
İdlib bölgesinde Suriye rejiminin saldırısı sonucunda 4’ü çocuk olmak üzere 7 kişi hayatını kaybetti 13 kişi ise yaralandı.[10] Saldırıya, Birleşmiş Milletler (BM) tarafından kınamada bulunulurken İdlib bölgesinde artan gerilim için endişeli oldukları dile getirildi.[11]
Fırat Kalkanı/ Afrin Bölgesi
Azez kırsalındaki kamplar bölgesinde bir araca yerleştirilen patlayıcı düzenek infilak ettirildi. Saldırı sonucu araçtaki 2 kişi yaralandı. Yerel güvenlik güçleri, saldırının terör örgütü YPG/PKK tarafından düzenlendiği ihtimali üzerinde durmaktadır. Azez ilçesinin güneybatısındaki Tel Rıfat bölgesini işgal eden YPG/PKK'lı teröristler, sık sık bu ilçeyi hedef almaktadır.[12]
Bab ilçe merkezindeki Bab Hastanesi yakınlarında boş arazide bomba düzeneği tespit edildi. Düzenek, yerel polis güçlerince güvenli bölgede patlatılmak üzere kent merkezi dışına taşındığı sırada infilak etti. Patlamada 3 polis yaşamını yitirdi. Söz konusu bombanın terör örgütü IŞİD döneminden kalma olduğu öğrenildi. Askerî muhaliflerin kontrolündeki Bab ilçe merkezi, Türkiye’nin gerçekleştirdiği Fırat Kalkanı Harekâtı kapsamında 23 Şubat 2017'de IŞİD’den temizlenmişti.[13]
IRAK GÜNDEMİ
Siyaset
Irak hükûmeti, terör örgütü PKK’nın 4 Kasım 2020 tarihinde Irak’ın kuzeyinde yer alan Duhok vilayetinin Çemanke nahiyesinde yola döşediği mayının patlaması sonucunda bir peşmergenin hayatını kaybettiği ve iki peşmergenin de yaralandığı saldırıyı kınadı. Yapılan açıklamada, “Irak topraklarında gerçekleşen saldırıyı Irak’ın egemenliğinin ihlali olarak görüyoruz ve bunu şiddetle reddediyoruz.” denildiği kaydedildi.[14] Saldırıyla ilgili olarak IKBY Peşmerge Bakan Yardımcısı Serbest Lezgin, PKK’nın IKBY’nin güvenliğini bozmaya çalıştığını söyleyerek peşmergeye yönelik saldırının da bu gerçeği ispatladığını ifade etti.[15] Ayrıca Fransa Dışişleri Bakanlığı da saldırıyı şiddetle kınayarak Peşmerge güçlerinin Irak federal güvenlik güçleri ile birlikte IŞİD’e karşı mücadelede Fransa’nın ortağı olduğunun altını çizdi.[16]
Irak ve Mısır arasında siyasi ve ekonomik alanlarda yapılan anlaşmalar dört temel konuya dayandırıldı. İlki, geçtiğimiz ay Ürdün’ün başkenti Amman’da gerçekleştirilen üçlü zirvede alınan kararların uygulanması; ikincisi, Mısır’ın altyapı tecrübelerini Irak’ta yeniden imar projelerinde kullanması; üçüncüsü, Mısır’ın Irak’ın çalışmayan fabrikalarını onarması ve sanayi ile lojistik bölgeleri kurması; son olarak, iki ülke arasında ticaret hacminin arttırılmasıdır.[17]
Irak Cumhurbaşkanlığı tarafından yapılan açıklamada, Cumhurbaşkanı Berham Salih’in parlamentonun gönderdiği yeni seçim yasanını onayladığı belirtildi. Yeni seçim yasasına göre kapalı ve açık liste yöntemi uygulanacağı, seçim komiserliği üyelerinin bağımsızlar ve yargıçlardan oluşacağı açıklandı.[18]
Irak ve IKBY, ABD'nin 46. başkanı seçilen Demokrat aday Joe Biden için tebrik mesajı yayınladı. Cumhurbaşkanı Berham Salih, iki ülke halkının ortak çıkarına hizmet etmek ve Ortadoğu'da barış ve istikrarın tesisi için Biden ile çalışmak istediklerini belirtti.[19] IKBY Başbakanı Mesrur Barzani ise “IKBY ile ABD arasındaki yakın ve güçlü iş birliğini sürdürmeyi dört gözle bekliyorum. Ortaklığımız bölgesel istikrar ve refah için çok önemli.” ifadelerini kullandı. IKBY Başbakan Yardımcısı Kubat Talabani, “ABD hükûmeti, ordusu ve halkıyla zaten güçlü olan ortaklığımızı geliştirmek için Biden yönetimiyle çalışmayı heyecanla bekliyoruz.” dedi.
Irak'ta Usame Nuceyfi liderliğindeki Kurtuluş ve Kalkınma Cephesi Partisi, terör örgütü PKK’nın Irak'tan çıkarılması çağrısında bulundu. Kurtuluş ve Kalkınma Cephesi Partisi’nden yapılan yazılı açıklamada, terör örgütü PKK’nın iki gün önce Duhok kentinde bir peşmergeyi öldürmesi şiddetle kınandı.[20]
Güvenlik
Irak güvenlik kaynakları, Irak’ın güneyinde yer alan Basra vilayetindeki gösterilerde güvenlik güçlerinin en az bir protestocuyu öldürdüğünü ve 40 kişiyi yaraladığını bildirdi. Olayla ilgili olarak Irak İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, bir kişinin öldüğünün doğru olduğu ancak hiçbir Irak güvenlik gücünün göstericilere karşı silah kullanmasına izin verilmediği ve olayın soruşturulduğu belirtildi.[21] Ayrıca öldürülen protestocu Ömer Fazıl’ın Başbakan Mustafa Kazımi’nin mayıs ayında göreve gelmesinden bu yana güvenlik güçleri tarafından Basra’da öldürülen ilk protestocu olduğu açıklandı.[22]
Irak’ın Diyala vilayetinde yer alan bir güvenlik kaynağına göre, IŞİD’in Bakuba’nın 20 kilometre kuzeydoğusundaki Ebu Saida ve el-Abara yerleşim yerleri arasındaki güvenlik noktasına yaptığı saldırıda bir polis yaralandı.[23]
Irak’a bağlı Medya Güvenlik Ağı, Irak ordusu ve hava kuvvetlerinin Irak’ın kuzeyinde yer alan Selahaddin vilayetinde IŞİD’e karşı geniş çaplı bir operasyon başlattığını bildirdi. Irak federal polisi ve Haşdi Şaabi güçlerinin bir kısmının iş birliği ile yürütülecek olan operasyona ABD liderliğindeki IŞİD karşıtı koalisyonun da hava desteği sağlayacağı belirtildi. Ayrıca IŞİD karşıtı koalisyonun geçen ayın başında yayınladığı rapora göre, eylül ayında Irak’taki IŞİD hedeflerine yönelik yedi saldırı düzenlendiği ve 18 IŞİD üyesinin öldürüldüğü açıklandı.[24]
Musul’un Sincar ilçesinde yer alan Yezidilerin terör örgütü PKK’nın bölgedeki varlığına karşı gösteri düzenleyerek Sincar’dan çekilmesi için çağrıda bulundukları aktarıldı. Ayrıca düzenlenen gösteride Yezidiler, iç göçmenlerin evine dönmesinin önünü açacak olan Sincar Anlaşması’nın uygulamaya konulması talebini de tekrar dile getirdiler.[25]
Ekonomi
Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi’nin Irak petrolünün %80’inden fazlasını ihraç eden Basra vilayetini ziyaret ederek Basra Doğalgaz Şirketi tarafından inşa edilen doğal gaz üretim tesisinin açılışını gerçekleştirdiği bildirildi. Kazımi’nin tesisin açılış konuşmasında “bu tür projelerin geleneksel olarak ham petrole dayanmayan ve ülke ekonomisinin önemli bir sütununu temsil ettiğini” söylediği kaydedildi. Ayrıca Kazımi’nin ülkenin yeniden imarı için uluslararası şirketlere ortaklık çağrısında bulunduğu da kaydedildi.[26]
13 Ekim'de Irak Bakanlar Kurulu, mali reform için Beyaz Kitabı onaylamıştı. Böylece reform sürecinin temel hedeflerinden birinin ve Irak’taki mali ve likidite krizinin temel nedeninin Irak’ın yapısal olarak dengesiz bütçeye sahip olması gösterildi. Reform sürecine ilişkin getirilen ilk maddeler arasında federal bütçeye uzun vadeli yapısal geçişin parçası olan gerçek mali disiplinin yer aldığı ve 2021 bütçesine ilk kez dâhil edilmesinin beklendiği açıklandı.[27]
Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi’nin Irak’ta sadece önümüzdeki iki ay dört milyondan fazla çalışanın ve emeklinin maaşını ödeyebilmek için 12 trilyon Irak dinarına (10 milyar ABD doları) ihtiyacı olduğu belirtildi.[28] Bu yüzden Bağdat’ın bu yılın başlarında OPEC + ham petrol üretim kotalarını aşmaktan başka seçeneğinin olmadığı vurgulandı. IKBY’ye göre Anayasa’nın 112. ve 115. maddeleri uyarınca, Anayasa’nın referandumla kabul edildiği 2005 yılında üretimde olmayan sahalardan çıkarılan petrol ve gazı yönetme yetkisi bulunuyor. Bununla birlikte Irak Devlet Petrol Pazarlama Örgütü (SOMO), Irak Anayasası’nın 111. maddesine göre petrol ve doğal gazın tüm bölge ve valiliklerdeki Irak halkının mülkiyetinde olduğunu savunuyor. Bu sebeple petrol gelirlerini kimin alacağı kesinleştirilememektedir.
Irak Başbakanı Mustafa el-Kazımi, Irak’ın başkenti Bağdat’ta Irak ve Suudi Arabistan arasında imzalanan mutabakat ve anlaşmaların uygulama planlarını görüşmek amacıyla Irak-Suudi Koordinasyon Konseyi üyelerini kabul ettiği bir toplantı düzenledi. Yapılan toplantıda, Kazımi’nin hükûmetin Irak’ta yatırım yapmak isteyen şirketlerin karşı karşıya olduğu tüm engelleri aşmak için çabaladığı ve Suudi şirketler için yatırım fırsatlarının mevcut olduğunu söylediği kaydedildi.[29]
Sağlık ve Sosyal Hayat
Bağdat'ta yüzlerce kişi ABD askerlerinin Irak'tan çıkarılmasını talep eden gösteri düzenledi.[30] ABD, IŞİD’e karşı mücadele eden uluslararası koalisyona yardım ve liderlik etmek için 2014'ten beri Irak'a binlerce asker gönderdi. Diğer taraftan Irak’ta yaz boyunca Koalisyon güçleri konvoylarının geçtiği yol kenarlarına bombalı saldırı düzenlendi.[31]
Irak Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, son 24 saatte 2.530 kişide yeni tip koronavirüs (Covid-19) tespit edildiği ve toplam vaka sayısının 498.549’a yükseldiği bildirildi. Ayrıca salgın nedeniyle 44 kişinin hayatını kaybettiği ve toplam ölüm sayısının 11.327’ye yükseldiği aktarıldı.[32]
Irak Tarım Bakanlığı, Irak’ta birçok vilayetteki balıklarda koi herpes virüsünün (KHV) tespit edildiği konusunda uyarıda bulundu. Koi hastalığının Anbar, Selahaddin, Babil ve Bağdat’ın bazı bölgelerinde ortaya çıktığı aktarıldı.[33]
TÜRKMEN GÜNDEMİ
Siyaset
Kerkük’teki Türkmen ve Arap milletvekilleri yayınladıkları ortak bildiride 2018’de yapılan parlamento seçimlerine hile karıştırdığı ileri sürülen bir ismin Kerkük Seçim Komiserliği Bürosu Sorumlusu yapılmasını kınadı. Bildiride, söz konusu ismin gerçekleştirdiği hilelerin güvenlik güçleri tarafından ispatlandığı vurgulanırken aynı ismin seçimlerde oyların tek bir partiye gitmesini sağladığı aktarıldı.[34]
Irak Türkmen Milliyetçi Hareketi de konuya ilişkin bir açıklama yayınlayarak kararın büyük bir hayal kırıklığına neden olduğunu ifade etti. Açıklamada, atamaların Kerkük kamuoyunun talepleri gözetilerek şeffaflık ilkesi çerçevesinde gerçekleştirilmesi gerektiği vurgulandı.[35]
KYB Kerkük Teşkilat Sorumlusu Muhammed Osman başkanlığındaki KYB heyeti, Türkmeneli Partisi’nin Kerkük’teki genel merkezini ziyaret ederek Türkmeneli Partisi Başkanı Riyaz Sarıkahya ile bir görüşme gerçekleştirdi. Görüşmede, Irak’taki mevcut siyasi durum ve ülkedeki tüm bileşenlerin Irak’ın yönetimine katılmasının gerekliliğine vurgu yapılırken diğer taraftan çeşitli etnik yapıya sahip olan bölgelerde etnik yapılar arasında ortak yönetimlerin kurulması gerekliliğine değinildi. Ayrıca iki parti arasındaki tarihsel ilişkilerin devam ettirilmesi için partiler arası ortak bir koordinasyon biriminin kurulması karara bağlandı. Yapılan görüşmeye bazı yürütme kurulu üyeleri ve parti mensupları da katıldı.[36]
Irak Cumhurbaşkanı Berham Salih, Kerkük’ün Dakuk ilçesi ve Beşir köyündeki aşiretlerin temsilcilerinden oluşan bir heyeti Bağdat’ta kabul ederek kendileri ile bir görüşme gerçekleştirdi. Salih görüşmede, Irak hükûmeti ile Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) arasındaki sorunların Anayasaya ve halkın iradesine uygun olacak şekilde bazı dışlamaları içeren uygulamalardan kaçınarak çözülmesi gerektiğini ifade etti. Salih, Kerkük halkının teröre karşı verdiği mücadeleyi takdir ettiğini ifade ederek teröristlerin Kerkük’te toplumsal barışı hedef almasına müsaade etmemek için güvenlik tedbirlerin yoğunlaştırılmasının önemine vurgu yaptı. Salih, Beşir köyünden gelen heyetin isteklerini dinledikten sonra terörden zarar görenlerin ve bölgede bazı ayrımcı faaliyetlere maruz kalan köy halkının haklarının teslim edilmesi gerektiğini söyledi. Kerkük’teki durumu yakından takip ettiğini belirten Salih, demografik değişimlerden uzak olacak biçimde Kerküklülerin iradesiyle Anayasa’ya bağlı kalınarak Kerkük’teki sorunların çözülmesi gerektiğini belirtti.[37]
Irak Türkmen Cephesi (ITC) Başkanı ve Kerkük Milletvekili Erşat Salihi, Kerkük’te gerçekleştirilen büyük projelerin beklentilerin altında kaldığını; hayata geçirilmesi beklenen projelerin ise kış aylarının gelmesine rağmen hâlen gerçekleştirilemediğini belirtti. Projelerin yavaşladığını ve bu durumdaki en büyük etkenlerden birinin yolsuzluklar olduğunu vurgulayan Salihi, ilgili kurumların projelerdeki harcamalara ilişkin denetimleri sıklaştırması gerektiğini aktardı. Salihi ayrıca, Kerkük Havalimanı için tahsis edilen imar maliyetinin bir an önce şeffaf şekilde açıklanması için ilgili kurumlara talepte bulunduklarını bildirdi.[38]
Irak İskân ve İmar Bakanlığı Araştırma Dairesi Genel Müdürü ve Irak Türkmen Cephesi (ITC) Yürütme Kurulu Sekreteri Murat Abdülvahit Gedik’in, Bağdat’tan Kerkük’e dönüşü sırasında trafik kazası geçirdiği açıklandı. Kazada aracın şoförünün hayatını kaybettiği bildirilirken Gedik’in ise sağlık durumunun ağır olması nedeniyle Ankara’ya nakledildiği ifade edildi. Irak Türkmen Cephesi Türkiye Temsilcisi Mehmet Tütüncü, Gedik’in bulunduğu hastaneye ziyarette bulunarak Gedik’in sağlık durumunun yakından takipçisi olacaklarını ifade etti.[39]
Hikme Akımı Selahaddin Sorumlusu Murat Şennav başkanlığındaki bir heyet, Kerkük’te Türkmeneli Paritisi Genel Merkezini ziyaret ederek Türkmeneli Partisi Başkanı Riyaz Sarıkahya ile bir görüşme gerçekleştirdi. Görüşmede, Hikme Akımı Lideri Ammar el-Hekim’in Riyaz Sarıkahya’ya selam ve saygılarını ilettiği vurgulanırken, parlamentoda kabul edilen seçim yasasına ilişkin değerlendirilmelerde bulunulduğu bildirildi. Sarıkahya ise yaptığı açıklamada kabul edilen seçim yasasında Kerkük ile ilgili seçim bölgelerine dair karar da dâhil olmak üzere değişiklikler yapılması gerektiğini ifade etti. Sarıkahya, söz konusu yasasının Irak halkının beklentilerini karşılamadığını aktardı.[40]
Bedir Örgütü Musul Milletvekili Muhtar Musevi, Telafer’e bağlı Zemmar, Rabia ve İyaziye nahiyelerini ziyaret ederek toplumun önde gelenleriyle görüştü. Bölge halkının güvenlik ve hizmet sorunlarını dinlemek için ziyarette bulunduğunu aktaran Musevi, toplumsal birliği hedef alan bazı tarafların söylemlerinin dikkate alınmaması gerektiğini dile getirdi.[41]
Irak medyasının güvenlik kaynaklarına dayandırarak paylaştığı bazı haberlerde, Savunma Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığının Kerkük’te konuşlu güvenlik güçlerine bağlı bazı tabur ve tugayların görev yerlerinin değiştirileceği öne sürüldü. Buna göre İçişleri Bakanlığına bağlı Federal Polis gücünün bölgedeki 6. Tabur’unun yerine Irak Ordusuna bağlı 8. Tabur ve 21. Tugay’ın görevlendirileceği bildirildi. Söz konusu bölgelerin Kerkük’e bağlı Şuvan, Altunköprü ve Dibis olduğu belirtilirken kararın merkezî hükûmet ile IKBY arasında alınan “ortak koordinasyon merkezleri” kararı doğrultusunda hayata geçirileceği ifade edildi.[42]
Sağlık & Sosyal Hayat
2014 yılında terör örgütü IŞİD’in işgali nedeniyle evlerini terk etmek zorunda kalan Selahattin’in Amirli ilçesine bağlı Bastamlı köyü halkının yaşadıkları bölgeye geri dönmeye başladığı belirtidi. Türkmen nüfusun yaşadığı Bastamlı köyüne ziyarette bulunan ITC Selahattin İl Başkanı Heytem Haşim Muhtaroğlu ve beraberinde heyet, bölge halkı ile görüşmeler gerçekleştirerek halkın taleplerini dinlediler. Bastamlı Köyünde açıklamalarda bulunan Muhtaroğlu, geri dönüşlerin büyük oranda başlaması ile birlikte ilk aşamadan ikinci aşamaya geçildiğini; ikinci aşamada ise geri dönen Türkmen halkın bölgede kalıcı olabilmesi için bir an önce elektrik ve su gibi temel kamu hizmetlerinin Bastamlı köyüne sağlanması gerektiğini vurguladı. Muhtaroğlu söz konusu hizmetler için Selahattin Valisini ve diğer yerel idarecileri zaman kaybetmeden somut adımlar atmaya çağırdı.[43]
Irak Sağlık Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, Kerkük’te 25 Ekim 2020 tarihi itibarıyla 125 kişide daha koronavirüs tespit edildiği, kentteki toplam vaka sayısının 18.211’e ulaştığı bildirildi. Ayrıca açıklamada toplam vefat sayısının 650 olduğu, sağlığına kavuşan toplam hasta sayısının ise 15.197’ye ulaştığı aktarıldı.[44]
IKBY GÜNDEMİ
Siyaset
Kurtuluş ve Kalkınma Cephesi Partisi Başkanı Usame Nuceyfi, Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) Başkanı Mesut Barzani ile bir araya geldi. Nuceyfi, Barzani ile yaptığı görüşmede kritik meselelerde aynı görüşte bulunduklarını açıkladı. Diğer yandan el-Maukif el-Iraki haber sitesine göre KDP Başkanı’nın Irak Cumhurbaşkanı Berham Salih’in istifa ettirilmesi şartı ile Kurtuluş ve Kalkınma Cephesi Partisi’ne destek vereceğinin söylendiği aktarıldı.[45] Buna karşın Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) politbüro üyesi Sadi Pire bu iddiaları reddederek Cumhurbaşkanı Berham Salih’in istifa ettirilmesi ve KDP tarafından cumhurbaşkanı koltuğunun alınmasının söz konusu olmadığını dile getirdi. Ayrıca Pire “KDP, Irak Cumhurbaşkanı Salih’in istifa ettirilmesi şartıyla Sünnilere destek verirse yanlış bir yola girer” dedi.[46]
Ekonomi
Irak Meclis Başkanı İkinci Yardımcısı Beşir Haddad, Irak merkezî hükûmeti tarafından IKBY’ye gönderilen aylık 320 milyar dinarın gecikme sebebinin ekonomik kriz ve Irak’ta memur maaşlarının ödenmesi konusunda yaşanan aksaklık olduğunu belirtti. Haddad, 320 milyar dinarın gönderilmesinin Bağdat’ın memur maaşlarını ödemesine bağlı olduğunu açıklarken Irak Maliye Bakanı Ali Allavi ise memur maaşlarının düzenli olarak ödenmesinin hükûmetin borç almasına bağlı olduğunu dile getirdi.[47] Ayrıca Haddad, Erbil ile Bağdat arasındaki ilişkilerin ilerlediğini ve ana konular üzerine anlaşmaya varıp sadece imzalamasının kaldığını belirtti.
Güvenlik
Irak’ın Duhok vilayetinin Amedi ilçesine bağlı Çemanke nahiyesinde Peşmerge güçleri terör örgütü PKK tarafından saldırıya uğradı. PKK’nın yola döşediği mayının patlaması sonucunda bir peşmerge hayatını kaybederken ikisi de yaralandı. Peşmerge Genelkurmay Başkanı Tuğgeneral Cemal Muhammed Eminki, PKK’nin Peşmerge birliğinin geçtiği yola mayın döşediğini ve ardından Peşmergelere ateş açtığını söyledi. IKBY Bakanlar Kurulu, terör örgütü PKK’nin Peşmerge güçlerine yönelik saldırısını en sert şekilde kınayarak “Bu tür saldırıları, kırmızı çizginin aşılması olarak görüyoruz.” dedi.[48] IKBY Başkanlığı, PKK’lıların Peşmergelere yönelik saldırısını “tehlikeli” olarak değerlendirerek örgütü, IKBY’nin anayasal statüsüne, hükûmetine ve resmî kurumlarına saygı duymaya çağırdı.[49] Saldırıya ilişkin KDP Başkanı Mesud Barzani yaptığı açıklamada, silah gücüyle işgal edilen bölgelerden gidilmesinin en iyi tutum olacağını söyleyerek PKK’nın IKBY topraklarından çekilmesini bir kez daha dile getirdi.[50]
Irak Başbakanlık Medya Ofisi, PKK saldırısını Irak’ın egemenliğinin ihlali olarak nitelendirerek saldırıyı kınadı ve IKBY’deki Peşmerge güçlerine desteğini açıkladı.[51] ABD Erbil Konsolosluğu Twitter hesabından bir paylaşımda bulunarak IKBY’ye desteklerini belirtirken PKK tarafından Peşmergelere yapılan saldırıyı kınadıklarını belirtti. Diğer taraftan terör örgütü KCK, KDP güçlerinin operasyon yapmakta ısrarcı davranması nedeniyle olayın meydana geldiğini açıkladı. KCK, ABD Erbil Konsolosluğunun saldırıya ilişkin yaptığı paylaşımı kınayarak gerilimlerin azaltılması çağrısı yerine iç savaşa yönelik bir paylaşımda bulunduğunu belirtti.[52] Rudaw televizyon kanalına konuşan Tuğgeneral Cemal Eminki, PKK’nın iddialarının aksine bölgede operasyon yapılmadığına dikkat çekerek Peşmerge 80. Piyade Tugayı’na bağlı bir birliğin, Duhok’un Amedi ilçesine bağlı Çemanke bölgesindeki diğer Peşmerge birliğine ziyarete gittiği esnada yola döşenen mayının askerî araçta patlatıldığını söyledi. Saldırıyı “kabul edilemez” olarak nitelendiren Tuğgeneral Eminki “Belli ki PKK, Kürt savaşı çıkarmak istiyor.” dedi.[53] KDP ile PKK arasında yaşanan gerilimlerin bölgede Türkiye tarafından PKK’ya yönelik daha fazla operasyon yapılmasına neden olacağı düşünülmektedir. Ayrıca PKK’nın IKBY’nin içişlerinden elini çekmesi, IKBY’nin egemenlik hakkını tanıması ve halk tarafından PKK’nın bölgeden çekilmesi yönünde çağrıda bulunulmaktadır.
Sağlık ve Sosyal Hayat
IKBY’de tespit edilen toplam yeni tip koronavirüs salgınında (Covid-19) vaka sayısı 83.376’ya yükselirken salgın nedeniyle hayatını kaybeden kişi sayısının 2.637 olduğu açıklandı. Virüsü yenerek sağlığına kavuşan kişi sayısının ise 52.072’ye ulaştığı belirtildi.[54]
KÖRFEZ GÜNDEMİ
Suudi Arabistan
Suudi Arabistan koronavirüs salgını sebebiyle durdurulan Umre ziyaretlerini 7 aylık aradan sonra tekrar başlattı. Yeni tedbirler altında Kâbe’de günde 20.000 kişinin Umre ibadetini gerçekleştirmesine ve 60.000 kişinin gündelik ibadetine izin verileceği duyuruldu.[55]
Geçtiğimiz hafta Suudi Arabistan’da yabancı işçilere yönelik uygulanan “kafala” sisteminin kaldırılacağı birçok kaynakta ifade edilmişti. Suudi Arabistan İnsan Kaynakları ve Sosyal Kalkınma Bakan Yardımcısı Sattam Elharbi yaptığı açıklamada krallığın yabancı işçilere uygulanan kısıtlamaları hafifletmek ve işverenlerini değiştirmelerini kolaylaştırmak için planlar başlattığını duyurdu. Elharbi reformun Suudi Arabistan’ı ticari olarak rekabetçi hâle getirmeyi ve Suudi iş gücü piyasasının cazibesini arttırmayı hedeflediği açıkladı. Bu kapsamda Suudi olmayan işçilerin artık iş değiştirmek, yurt dışına seyahat etmek veya ülkeyi kalıcı olarak terk etmek için işverenlerinin iznine ihtiyacı olmayacak. Bu reformun 14 Mart'ta uygulanmaya başlayacağı ve özel sektördeki işçiler için geçerli olacağı belirtildi. Bu da 10,5 milyon yabancı işçiyi kapsayacağı anlamına gelmektedir. Ancak bu reformlar 3,7 milyon ev işçisi için geçerli olmayacak. Bu sebeple bu yeni reformlar beklenenin aksine “kafala” sistemini tamamen ortadan kaldırmayacaktır.[56]
Suudi Aramco petrol şirketi, 2020'nin üçüncü çeyreği için kârda büyük bir düşüş bildirdi. Aramco’nun net kârı üçüncü çeyrekte %44,6 düştü.[57]
Suudi Arabistan, yayın haklarını yönetmek ve güvence altına almak için devlet kontrolünde bir spor medya şirketi kurdu. Bu girişimin spor etkinliklerinin yayın haklarıyla ilgili olarak Ortadoğu’daki milyarlarca dolar değerindeki yayın hakları mücadelesi önemli ölçüde etkileyeceği ifade ediliyor. Suudi Arabistan Spor Bakanı Prens Abdulaziz bin Turki el-Faysal yaptığı açıklamada kurulan Suudi Spor Şirketinin (Saudi Sport Company) içerik geliştirme ve TV haklarını yönetmek için bir platform olacağını ifade etti. Bu girişim Suudi Arabistan’ın çeşitli küresel spor organizasyonlarını ülkeye çekme çabalarının ardından geldi. Bu kapsamda perşembe günü Suudi Arabistan’ın Formula 1 motor yarışlarına 2021 yılında ev sahipliği yapacağı duyuruldu. Suudi Arabistan ayrıca 2027’de Asya futbol şampiyonasına ve 2030’da Asya Oyunları’na ev sahipliği yapmak için yarışıyor.[58]
Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)
BAE Dışişlerinden Sorumlu Devlet Bakanı Enver Gargaş, German Daily Welt’e verdiği röportajda Fransız Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un İslam ve Müslümanlar ile ilgili yaptığı açıklamaları değerlendirdi. Macron’un yaptığı açıklamaları desteklediğini vurgulayan Karkaş, Macron’un Müslümanların tecrit edilmesini istemediğini ve Fransa’nın ülkesindeki Müslümanları ülkeye daha iyi entegre etmek için yollar aramasında haklı olduğunu ifade etti.[59]
BAE ve İsrail vatandaşlarının iki ülke arasında vize muafiyetine yönelik geçtiğimiz haftalarda imzalanan anlaşmayı onayladı.[60]
Reuters haber ajansını konuyla ilgili kaynaklara dayandırdığına göre ABD Dışişleri Bakanlığı, 2,9 milyar dolar değerinde bir anlaşmayla BAE’ye 18 adet silahlı MQ-9B insansız hava aracı satmayı planladığını Kongre’ye bildirdi. Kongre’ye resmî bilgilendirmenin daha sonra yapılacağı aktarıldı. Eğer satış gerçekleşirse silahlı insansız hava araçlarının deniz radarıyla donatılmış bir şekilde 2024 yılında teslim edilmesi beklenmektedir.[61]
BAE, ülkenin yabancı yatırım çekme gücünü arttırmak için cumartesi günü hukuk sisteminde bir revizyon başlattı. Kişisel, medeni ve ceza kanunlarında yapılacak yasal düzenlemeler kapsamında alkol tüketiminin, evli olmayan çiftlerin birlikte yaşamasının ve intihara teşebbüsün suç sayılmaktan çıkarılması planlanıyor. Hükûmet ayrıca, yaygın olarak eleştirilen bir aşiret geleneği olan “namus cinayetleri” için uygulanan ceza indirimini kaldırdığını bildirdi. Ayrıca yapılan değişikler ile ülkede yaşayan yabancıların evlilik, boşanma ve miras gibi konularda İslami Şeriat mahkemelerinden kaçınmasına izin verilmesi planlanmaktadır.
Katar
Katar Emiri Temim bin Hamed es-Sani salı günü yaptığı açıklamada yasama organı Şura Konseyi için gelecek yıl seçim düzenleneceğini duyurdu. Buna göre ilk oylama Ekim 2021’de yapılacak. Seçimler ile Katar vatandaşları 45 sandalyeli Şura Konseyinin 30 üyesini seçecek.[62]
Katar Emiri açıklamasının devamında ise ülkeyi petrol fiyatlarındaki dalgalanmalardan koruma amacıyla varil başına 40 dolarlık bir petrol fiyatı varsayımı üzerinden Katar bütçesinin düzenleneceğini duyurdu.[63]
Yemen
Geçtiğimiz hafta 2019’da imzalanan Riyad Anlaşması bir yılı geride bıraktı. Yemen’in güneyinde yer alan Ebyen vilayetinin bazı noktalarında merkezî hükûmet güçleri ile BAE destekli Güney Geçiş Konseyi (GGK) güçleri arasında çatışmalar yaşandı.[64]
GGK Sokotra’da bir ofis açarak adaya çalışmaya gelen Yemenli işçileri “yabancı işçi” olarak kaydetti.[65]
Yemen eski Ulaştırma Bakanı Salih el-Cabvani BAE’yi Yemen’in üst düzey yetkililerine rüşvet vermekle suçladı. Rüşvetin, Yemenli yetkilileri 2019 yılının Ağustos ayında Aden’de gerçekleşen ve el-Alem Katliamı olarak bilinen bombalı saldırıya onay vermesi için ikna etmek maksadıyla verildiği bilgisi aktarıldı.[66]
Kuveyt
Kuveyt ve BAE, 4. Yüksek Komite görüşmesini video konferans ile gerçekleştirdi. Dışişleri Bakanlarının başkanlık ettiği görüşmede güçlü ilişkilerin devamına ve iki ülke arasındaki kardeşlik ilişkisine vurgu yapıldı.[67]
Kuveyt Petrol Şirketinde, Kuveytli çalışanlarının oranının %99’a ulaştığı açıklandı. Daha ağır ve zor işlerin yerine getirilmesi için 148 yabancı işçinin kontratının devam ettiği belirtildi.[68]
Umman
Umman’da yeni yasa çerçevesinde yabancı işçilere de Umman içerisinde mülk sahibi olma hakkı tanındı. Yabancı işçilere ve yatırımcılara 5.000 daire satılması planladığı, herhangi bir binanın %40’ının yabancılara ayrıldığı belirtildi. Bu yasayla yatırım ülke içerisinde kalması ve ekonominin canlandırılması hedeflendiği de söylendi.[69]
100 ülkenin vatandaşlarının Umman’a vizesiz seyahat edebileceği açıklandı. Turizm sektörünün güçleneceği ve millî ekonomiye katkı sağlayacağı belirtildi.[70]
Bahreyn
Bahreyn’de İran merkezli banka ve yetkililerin de dâhil olduğu kara para aklama davası duruşmalarına devam edildi. Daha önce verilen ara kararlara bir yenisi eklendi. Bu kapsamda İran merkezli “Gelecek Bankasının” 3 yetkilisine 5 yıl hapis ve 2,65 milyon dolar para cezası kesildi. İran Merkez Bankasının da dâhil olduğu 4 bankaya daha para cezası kesildi. Böylelikle para aklama davası kapsamında kesilen para cezalarının toplamı 173 milyon dolara ulaştı.[71]
Öte yandan Bahreyn Ağır Ceza Mahkemesi, 51 kişiyi İran iltisaklı isimsiz bir milis grupla bağlantılı olduğu gerekçesiyle mahkûm etti. Bu kişilerin İran Devrim Muhafızları’ndan stratejik önem taşıyan ekonomik tesisler, güvenlik devriye alanları, İçişleri Bakanlığı ve Savunma Kuvvetleri karargahlarını hedef almaları doğrultusunda emir ve silah aldığı iddia edildi.[72]
ABD’deki başkanlık seçimlerini Demokrat Parti’nin adayı Joe Biden’ın kazanmasından sonra ilk tebriklerden biri de Bahreyn Kralı Hamed bin Isa el Halife’den geldi. Kral, Veliaht Prens ve Başbakan, seçimleri kazanan Joe Biden ve Kamala Harris’e tebrik notu göndererek seçim zaferlerini kutladı.[73]
KUZEY AFRİKA GÜNDEMİ
Mısır
Geçtiğimiz haftalarda eski ABD Başkanı Donald Trump’ın söylemleriyle alevlenen Rönesans Barajı meselesi üzerine, bu hafta başında Afrika Birliği koordinesinde Mısır, Sudan ve Etiyopya arasında yeni görüşmeler başlatıldı. Mısır, görüşmelerin başında probleme yönelik tarafları bağlayıcı ve yasal anlaşmadan yana olduklarını bir kez daha yineledi. Ancak hafta sonunda, taraflar yaptıkları görüşmeden yine elle tutulur bir sonuç alınamadığını duyurdu.[74] Geçen hafta Mısır Genel Kurmay Başkanı Korgeneral Muhammed Ferit’in Hartum’a yaptığı ziyaret bu hafta başında son buldu. Yapılan ziyaret neticesinde iki ülke arasında askerî iş birliğini güçlendirme kararı alındığı duyuruldu.[75] Bu hafta başında Rus medyasına röportaj veren Mısır Dışişleri Bakanı Sameh Shoukry Libya politik müzakerelerine yönelik Türkiye ile iş birliği yapmayacaklarını açıkladı. Shoukry, “Bölgede aşırıcılığı savunan ve Libya’ya Suriye’den yabancı milisleri ve teröristleri getiren bazı ülkeler var.” dedi.[76] Bu hafta ortasında Libya UMH İçişleri Bakanı Fethi Başağa Kahire’yi ziyaret etti. Ziyaret esnasında Mısırlı yetkililer ile iki ülke arasında güvenlik meselelerinin görüşüldüğü söylendi. Ayrıca ziyaretin sebebini, gelecek Libya seçimlerinde Başağa’nın başbakanlık hedefinde Mısır’ın desteğini almak olarak yorumlayanlarda oldu.[77] Bu hafta başında Fransa Cumhurbaşkanı Emanuel Macron, Mısır Cumhurbaşkanı Abdül Fettah el-Sisi’yi telefon ile aradı. Görüşme de Macron, Sisi’ye İslam’a karşı tutumunun yanlış anlaşıldığını, kendisinin İslam’a değil islami aşırıcılığa karşı olduğunu ve bu yanlış anlaşılmanın iki ülke bağlarını etkilememesi gerektiğini söyledi.[78] İki ülke arasındaki ilişkilere yönelik bu hafta sonunda ise Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian Mısır Dışişleri Bakanı Sameh Shoukry ile görüşmek üzere Kahire’yi ziyaret etti. Görüşmede Macron-Sisi arasındaki görüşmenin konu başlıkları ele alındı ve Le Drian İslam’a çok derinden saygı duyduklarını belirtti.[79] Hafta sonunda, ABD Başkanlık Seçimleri’ni Joe Biden’ın kazanması üzerine, Mısır Cumhurbaşkanı el-Sisi Biden’ı tebrik ettiğini duyurdu. El-Sisi, Mısır-ABD ilişkilerinin yeni başkan ile daha da ileri seviyelere çıkartılacağından hiç şüphesinin olmadığını söyledi.[80]
Libya
Hafta başında Libya’da düzenlenen basın konferansında, BM Genel Sekreteri’nin Libya Özel Temsilcisi Vekili Stephanie Williams, Libya’nın çözüm sürecine dair toplanan heyetlerin arasında büyük ölçüde fikir birliğinin sağlandığını vurgulayarak toplanan komitenin adının da 5+5 Ortak Askerî Komitesi yerine “10’luk Komite’’ olarak değiştiğini belirtti.[81] ABD’nin Trablus Büyükelçisi Norland da bu komitenin barışa yönelik çabalarını takdir ettiklerini belirterek kişisel menfaatleri için dış güçlerle iş birliği hâlinde bu çabayı baltalamaya teşebbüs edenlerinse yaptırımlarla karşılaşabileceğinin altını çizdi.[82] Mısır Dışişleri Bakanı Samih Şukri ise hafta başında yaptığı açıklamada, Mısır’ın Türkiye ile Libya’nın barış sürecine dair iş birliği yapmayacağını açıkladı. Şukri, Türkiye’nin tavrının Mısır’ınkine yakın seyretmediğini ve Rusya gibi kendi tutumuna paralel olan devletlerle iş birliği hâlinde olacağını vurguladı.[83] Çarşamba günü, Libya İçişleri Bakanı Başağa Kahire’de Mısırlı yetkililerle görüştü. Başağa konuya ilişkin yaptığı açıklamada görüşmelerin, güvenlik iş birliğinin kuvvetlendirilmesi ve iki ülkenin ulusal güvenliği başlığı altında terörizm ve organize suçlarla mücadelesinin ortak yürütülmesine dair olduğunu belirtti.[84] Aynı gün Libya’nın önde gelen aşiretlerinin kanaat önderleri, Ankara’daki Anadolu Ajansı Genel Merkezini ziyaret ettiler. İki ülke arasındaki gelişmelerin ve Libya’daki son durumun görüşüldüğü toplantıda, savaş süresince en ağır bedeli Libyalıların ödediği de bir kez daha vurgulandı.[85] Türkiye’deki kaynaklarsa Türkiye’nin UMH istediği sürece, yapılan anlaşmaya uyarak Libya’dan eğitim, sağlık ve insani yardım gibi konularda desteğini çekmeyeceğini bildirdi.[86] Perşembe günü, Fas’ın Bouznika kentindeki Libya diyaloğunun üçüncü turu düzenlendi. Fikir birliğine varılan toplantının, Tunus’ta düzenlenecek diyaloğun hazırlıklarını ve üst düzey atamaları kapsadığı açıklandı.[87]
Tunus
Pazartesi günü, Fransa İçişleri Bakanı Gérald Darmanin haftanın sonuna doğru terörle mücadele ve güvenlik konularını masaya yatırmak için Tunus’u ve Cezayir’i ziyaret edeceğini bildirdi.[88] Bu ziyaretlerden önce Darmanin, İtalya İçişleri Bakanı Luciana Lamorgese ile görüştü. Görüşmenin ardından yapılan açıklamaya göre İtalya ve Fransa, özellikle Tunus kıyılarından Avrupa’ya yapılan göçü kontrol altına almak için deniz veya hava araçları konuşlandırabileceklerini belirttiler. Lamorgese, altı aylık bir deneme süresince İtalyan ve Fransız güvenlik güçlerinin ortak sınırlara yerleştirileceklerini açıkladı.[89] Tunus ise özellikle Nice’deki saldırıdan sonra, Fransa’nın gönderdiği Tunuslu göçmenleri adli süreçler doğrultusunda kabul edeceğini bildirdi.[90] Bu hafta ayrıca Tunus’un insan hakları örgütlerinin Fransız Dışişlerine yazdığı açık bir mektupta, Avrupa’nın bağımsız göçmenleri terörle ilişkilendirerek Tunus hükûmetine baskı yapmaması gerektiği çağrısında bulundu.[91] Salı günü, Tunus Başbakanı Hişam el-Meşişi, ülkenin daha önce görmediği kadar büyük bir ekonomik krizle karşı karşıya olduğunu açıkladı.[92] Tunus’ta 9 Kasım’da düzenlenecek olan Libya Siyasi Diyalog Forumu için bu hafta son hazırlıklar yapıldı ve cumartesi günü BM Genel Sekreteri’nin Libya Özel Temsilcisi Vekili Stephanie Williams, yaptığı açıklamada katılımcıların Tunus’a gelmiş olduğunu belirtti.[93] Tunus Cumhurbaşkanı Kays Said de hafta başında bu toplantının Libya’daki durumun sonlanması için önemli bir fırsat olduğunu ve Tunus’un Libya’daki sorunları gidermek için destek vereceğini vurgulamıştı.[94]
Cezayir
Bu hafta Cezayir’de en dikkate değer haber, Anayasa Referandumu’nun kabulü oldu. Cezayir tarihindeki en düşük yaklaşık %24 katılım sağlanan referandumda, halkın %66.8’i anayasal düzenlemeyi kabul etti.[95] Salı günü 74 yaşındaki Cumhurbaşkanı Abdulmecid Tebbun’un koronavirüse yakalandığı doğrulandı.[96] Bununla birlikte, Cezayir Sağlık Bakanı Abdurrahman bin Buzeyd, perşembe günü yaptığı basın açıklamasında ülkesinin virüsün ikinci dalgasıyla karşı karşıya olduğunu belirtti. Bakan, fiyatı ne olursa olsun aşıyı tedarik edeceklerinin altını çizdi.[97] Cezayir’deki Vietnam Büyükelçiliği bu hafta iki ülke arasındaki ticaret ve yatırım potansiyelinin üzerinde durmak için bir sanal çalıştay düzenledi. Çalıştaya, iki ülkenin farklı alanlarda faaliyet gösteren işletmelerinden yetmişi aşkın temsilci katıldı.[98] Son olarak, Fransız Dışişleri Bakanı Darmanin’in bu hafta sonuna doğru terör ve göç meseleleri üzerinde durmak için Tunus ve Cezayir’i ziyaret etmesi bekleniyor.[99]
Fas
Fas Dışişleri Bakanı Nasser Bourita, bu hafta başında Viyana’da gerçekleşen terör saldırısını kınadıklarını duyurdu. Bütün şiddet eylemlerine ve aşırıcılığa karşı olduklarını şiddetle vurgulayan Bourita, terörle mücadele içinde Fas’ın elinden geleni yaptığını açıkladı.[100] Bu hafta ortasında Birleşik Krallık Silahlı Kuvvetlerinden Sorumlu Bakanı James Heappey, Fas Dışişleri Bakanı Nasser Bourita ile görüşmek üzere Rabat’ı ziyaret etti. Görüşmede iki ülke arasında zaten gelişmiş düzeyde olan askerî iş birliğini daha da iyi seviyelere çıkarmak için adımlar atıldı. Görüşmeye Birleşik Krallığın Orta Doğu Kıdemli Savunma Danışmanı Korgeneral John Lorimer ve Birleşik Krallığın Fas Büyükelçisi Simon Martin’de eşlik etti.[101] Bu hafta içinde, gelecek sene Fas’ta düzenlenmesi planlanan yıllık IMF ve Dünya Bankası toplantısının Covid-19 nedeniyle 2022’ye ertelendiği duyuruldu.[102] Geçen hafta Fas’a bağlı Batı Sahra Bölgesi’nde konsolosluk açacağını duyuran BAE, bu hafta içinde Laayoune’de konsolosluk açarak Fas’ın Batı Sahra üzerindeki hâkimiyetini resmî olarak kabul eden ilk Arap ülkesi oldu.[103] Bu hafta içinde, Fas’ın Bouznika kentine Libya politik uzlaşı müzakerelerinin üçüncü turu gerçekleştirildi. Genel olarak önceki diyalogların değerlendirildiği turda son olarak taraflar arasında Libya’daki olası yapısal pozisyonlar ele alındı.[104] Bu hafta içinde, İspanya İçişleri Bakanı Fernando Grande-Marlaska 20 Kasım’da Fas’a bir ziyaret gerçekleştireceğini duyurdu. Fas’ta mevkidaşı Abdelouafi Laftit ile göçmen meselesi üzerine bir toplantı gerçekleştireceklerini söyledi.[105] Bu hafta sonunda, Mısır ziyaretinin akabinde Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian Rabat’a iki gün sürecek bir ziyaret gerçekleştirdi. Ziyaret süresince Fas Dışişleri Bakanı Nasser Bourita ile Paris-Rabat ilişkilerini görüşecek ve İslami Aşırıcılıkla savaşmak için kurulan Rabat’taki 6. Muhammed İmamlar, Mücahitler ve Mücahidiyeler (Kadın Mücahitler) Enstitüsünü ziyaret edecek.[106]
ENERJİ GÜNDEMİ
Dünya Geneli
Çin'in kuzeydoğusundaki Shandong eyaletindeki 21 milyar dolarlık bir rafineri ve petrokimya kompleksinin inşası için yeniden çalışmaların başlandığı bildirildi. 2024'te tamamlanması planlanan, Yulong kompleksinin günde 400 bin varil ham petrol işleyeceği ve yılda 3 milyon ton etilen üretebileceği açıklandı. Ayrıca rafinerinin, Suudi Arabistan ve Kuveyt'ten gelen hafif ham petrolü işleyecek şekilde tasarlanacağı bildirildi.[107]
Azerbaycan ulusal enerji şirketi SOCAR yaptığı açıklamada, Güney Gaz Koridoru ağının 5 milyar dolarlık yatırımının hayata geçmesiyle Şah Deniz Sahası’ndan bu ay itibarıyla yılda 10 milyar metreküp doğal gaz taşınmaya hazır olacağını açıkladı.[108]
Türkiye
Global Yatırım Holdingin iştiraki olan Naturel Doğalgaz, SOCAR Türkiye’nin LNG ve CNG dağıtım faaliyetlerinin %100'ünü satın almak için imzaladığı anlaşmanın ardından 32,4 milyon TL’lik bedelle satın alma işleminin tamamlandığını açıkladı.[109]
Ortadoğu
IKBY ile Irak merkezî yönetimi arasında Şengal bölgesinin statüsü konusunda yapılan anlaşma, IKBY ile PKK arasında gerilime sebep oldu. Geçen hafta PKK'nın Kerkük-Ceyhan Boru Hattı’na saldırı yaptığı bu anlaşma ile ilişkilendirildi. Saldırı sonucu Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) PKK'nın gerçekleştirdiği saldırıcı için kınama yayınlanmıştı.[110] Açıklama sonrası, PKK'nın Duhok vilayetindeki Swara Tika ve Atrush petrol sahalarına yakın bir noktada bir saldırı daha gerçekleştirdiği bildirildi.[111]
24 Haber sitesinde yayınlanan haberde, KDP'nin iddiasına göre IKBY'nin Kerkük-Ceyhan Boru Hattı’na zarar veren patlama sonucunda günde yaklaşık 10 milyon USD’lik kayıpları olduğu bildirildi. Ayrıca PKK'nın boru hattı saldırısı ile aynı gün gerçekleşen Mardin'deki BOTAŞ tesislerine düzenlenen saldırıyı da üstlendiği belirtildi.[112]
Irak Petrol Bakanlığının yaptığı açıklamaya göre, Bağdat'ın güneyindeki Güney Samawa kenti yakınlarında meydana gelen doğal gaz boru hattındaki patlamanın Bağdat yakınlarındaki elektrik santrallerinde arz sıkıntısı yarattığı bildirildi.[113]
Irak Devlet Petrol Pazarlama Şirketi (SOMO) yaptığı açıklamada, ocak ayından itibaren Basra Medium adlı üçüncü bir tip ham petrol ihracat harmanı (blend) üretmeyi planladığını bildirdi. Basra Medium'un API gravitesi yaklaşık 29 derece olacak ve bu harman Katar’ın el-Shaheen ham petrol harmanı ile benzerlik gösteriyor olacak.[114][115]
Irak'ın ülke çapındaki petrol ihracatı, ekim ayında günlük ortalama 3,28 milyon varil ile bu yılın mayıs ayından bu yana en yüksek hacme ulaştığı açıklandı. İhracattaki artışın, OPEC+ üretim kısıntısına rağmen, Petrol Bakanlığının Güney Irak'taki sahalara günlük 250 bin varilden fazla üretim artışı konusunda izin vermesinden sonra gerçekleştiği bildirildi.[116]
BP Irak'ın en büyük petrol sahası olan Rumaila'nın ham petrol üretim kapasitesinin günlük 2,1 milyon varile çıkarılması için Irak'ın Petrol Bakanlığı ile görüşüldüğünü açıkladı. Devlet şirketi Basra Oil Co. ile PetroChina ve SOMO'nun ortak olduğu sahada baş yüklenici olan BP'nin şu anda Rumaila'dan günde ortalama1,4 milyon varil üretim gerçekleştiği bildirildi.[117]
Mısır ve Irak arasında imzalanan bir ön mutabakat anlaşması (MoU) ile Mısır'ın Irak'ın altyapı, enerji, elektrik, petrol ve gaz gibi çeşitli sektörlerdeki bir dizi büyük projesini destekleyeceği açıklandı.[118]
Mısır ve Rusya arasında yapılan bir toplantıda, Mısır'ın Süveyş Kanalı Ekonomik Bölgesi'nde Rusya’nın bir sanayi bölgesi kurulması ve Mısır'ın ilk nükleer enerji santrali olan Dabaa santralinin inşası için görüşmelerde bulunulduğu bildirildi.[119]
İsrail Enerji Bakanlığı, Lübnan'ın Akdeniz'de denizaşırı ekonomik haklarla ilgili görüşmelerde, Energean Oil & Gas PLC tarafından işletilen Karish ve Tanin gaz sahalarını da kapsayacak şekilde müzakereleri genişletme yönündeki girişimini reddettiğini açıkladı.[120]
Libya Ulusal Petrol Şirketi (NOC) yaptığı açıklamaya göre, Libya'nın günlük ham petrol üretimi günde 800 bin varile ulaştı ve ülke 2021'in başında 1,3 milyon varillik bir üretim gerçekleştirmesini hedefliyor. Libya'nın OPEC tarafından üretim kotasının 1,7 milyon varil olduğu ve ülkenin arz ve talebi dengelemeye çalıştığı açıklandı.[121]
NOC yaptığı açıklamada, İtalyan Eni ile Al-Buri açık deniz petrol sahasının geliştirilmesinin ikinci aşamasının yeniden başlaması hakkında görüştüklerini bildirdi.[122]
NOC yaptığı açıklamada, Batı Libya'da Nalut yakınlarındaki Sinoun Petrol Sahası’nın resmen açıldığını ve ilk aşamada günde 10 bin varil üretilmesinin ve gelecek dönemlerde günde 50 bin varil üretim gerçekleştirilmesinin beklendiğini bildirdi. Sahanın Bingazi merkezli Arabian Gulf Oil Company tarafından yönetileceği de açıklandı.[123]
Libya’nın Sirte Havzası’ndaki petrol faaliyetlerinin Arama ve Üretim Paylaşım Anlaşması uyarınca, Almanya merkezli Wintershall Aktiengesellschaft tarafından NOC ile yeni kurulan bir ortak işletme olan Sarir Oil Operations'a devredildiği açıklandı.[124]
Kuveyt'in Al-Zour projesiyle, 2024 yılına kadar Ortadoğu'daki rafineri kapasite artışına liderlik edebileceği ve günlük 615 bin varil ekstra üretim sağlayacağı açıklandı.[125]
Saudi Aramco, 2020 yılının 3. çeyreğindeki kârında %44,6'lık bir düşüş gerçekleştiğini açıkladı. Firma 2020 yılının 3. çeyreğindeki kârının, 2019'un 3. çeyreğindeki 21,29 milyar USD'den, 11,79 milyar USD'ye gerilediğini bildirdi.[126]
Saudi Aramco, Arap Light ham petrolünün Asya'daki aralık ayı resmî satış fiyatını (OSP) 0,10 cent düşürerek, Umman / Dubai ortalamasına göre varil başına 0,50 cent olarak belirledi.[127]
Suudi Arabistan'ın BAE sınırına yakın Saudi Aramco tarafından işletilen Shaybah'taki petrol tesislerinin 10 Yemenli insansız hava aracı tarafından hedef alındığı açıklandı. Saldırıya uğrayan tesislerde bir rafineri ve bir petrol deposu bulunduğunu bildirildi.[128]
