Umman’da Reform Süreci: Sultan Heysem’in Birinci Yılı

11 Ocak 2020 tarihinde Umman’da tahta geçen Sultan Heysem bin Tarık, yönetimde birinci yılını tamamlamasının ardından 1996 Anayasası’nda yer alan yeni sultanın belirlenmesi ve parlamentonun işleyişiyle ilgili yasalarda ve orduda ve kabinede değişiklikler yaptı.[1] Bunun yanı sıra tahtta geçen bir yıl içinde hem siyasi hem sosyo-politik reformlara gidildi. Bu yenilikler neticesinde ihtiyaç duyulan ekonomik reformların yolunun açılması hedeflenmektedir. Uzun bir süredir yenilikten kaçınan Umman’da Sultan Heysem yönetimiyle birlikte yaşanan bu değişimler, nedenleri ve Umman- Körfez siyaseti için ne anlama geldiği bu yazıda açıklanmaya çalışılmıştır.

Umman’da Veliaht Prensin İlanı
Sultan Kabus dönemi Umman iç siyasetiyle ilgili özellikle 2014 sonrasında en çok konuşulan konu yeni sultanın kim olacağı sorusuydu. Yaklaşık yarım asır Umman’ı yöneten Sultan Kabus’un yaşının ilerlemesi ve hastalıkları, son döneminde bu sorunun daha fazla gündem olmasına yol açtı.  Sultan Kabus sonrası Umman’ı kimin yöneteceği ve dolayısıyla halefinin kim olacağı konusundaki belirsizliklerin ortaya çıkardığı spekülasyonlar hem siyasi hem de ekonomik istikrarın sekteye uğraması ihtimalini doğurmaktaydı.

Sultan Kabus’un halefinin olmayışının başlıca sebebi Sultan’ın çocuğunun ve dolayısıyla varisinin olmamasıydı. Bu sebepten 1996 Umman Anayasası’nda yeni sultanın kim olacağının belirlenmesi için oldukça sıra dışı bir prosedür hazırlandı. Buna göre, 1996 yasaları hanedan mensuplarına yeni sultanı belirlemesi için üç gün tanımaktaydı. Bu süre zarfında oy birliğine varılıp bir isim üzerinde uzlaşılamaması hâlindeyse Sultan’ın vefatından önce yazdığı ve zarflayıp mühürlediği mektupta yazan ismin sultan olması gerekmekteydi.  Sultan Kabus’un 10 Ocak 2020’de vefatının ardından derhâl göreve başlayan Sultan Heysem’de de bu prosedür ilk ve son kez izlenmiş oldu. Hanedan mensupları yeni sultanı belirlemek için tanınan üç günlük süreyi kullanmayarak mektupta yazan kişinin sultan olması üzerine uzlaştılar. Sultan Kabus tarafından 2016 yılında hazırlanan ve biri Maskat’ta el-Ale­­­m Sarayı’nda diğeri de Salalah’taki el-Hüsn Sarayı’nda saklanan ve günümüzde Umman Ulusal Müzesi’nde sergilenen mektuptan çıkan isim Sultan Heysem bin Tarık oldu.[2]

Heysem’in Umman Sultanı olmasıyla birlikte bu yöntem son kez kullanılmış oldu. Diğer bir deyişle Heysem’in sultanlığa geçişi sonrası hazırlanan yeni anayasal düzenleme ile Heysem’in iktidara gelmesini sağlayan yöntem son buldu.[3] Nitekim 14 Ocak 2021’de Umman tarihinde ilk kez veliaht prens belirlenmesi yasalaştırıldı.[4] Kararname açıklanırken bu durumun yönetim otoritesinin devrinde belirli ve istikrarlı bir mekanizma oluşturmayı hedeflediği belirtildi.[5] Dolayısıyla veliaht prens belirlenmesinin arkasında yatan temel sebebin Umman siyasetindeki iç dengeler olduğu söylenebilir. Hazırlanan anayasanın birinci bölümün beşinci maddesinde yeni sistemin nasıl işleyeceği açıklanmaktadır. Yasanın ilk maddesinde Umman’ın sultanlık makamında bulunacak kişinin Sultan Turki bin Said bin Sultan’ın soyundan olması gerekliliği yer almaktadır. Yeni yürürlüğe giren yasa, tahtın sultanın en büyük oğluna ve daha sonra da onun en büyük oğluna geçmesi gerektiğini belirtmektedir. Yasaya göre veliaht prens, sultan tarafından çıkarılan bir iradeyle yemin töreni sonrasında göreve başlayacaktır. Veliaht prens, sultan olduğunda 21 yaşının altında ise hanedan içinden bir danışma meclisi kurulması gerekmektedir.[6] Buna ek olarak sultanın en büyük oğlunun, yani veliaht prensin tahtta geçmeden ölmesi hâlinde kimin veliaht prens olacağı da yasa da açıkça belirtilmektedir. Bu durumda ölen veliaht prensin kardeşleri olsa dahi veliaht prenslik makamı veliaht prensin en büyük oğluna geçecektir.[7] Eğer oğlu yoksa kardeşlerinin en büyüğüne geçmesi gerektiği ve diğer ihtimaller yasada belirtilmiştir.  Son olarak eski anayasada da olduğu gibi hanedana mensup bir erkeğin, Ummanlı ve Müslüman anne babanın meşru çocuğu olması gerekliliği, reşit ve âkil olması kriterleri eklenmiştir.[8] Veliaht prensin anayasada özellikle belirtilmiş görev ve sorumlulukları bulunmamaktadır. Sultan zaman içerisinde veliaht prens için görevler belirleyebilir ancak aksi durumda sultan tahttan çekilene kadar veliaht prens resmî bir güç taşımamaktadır.

Bu yasanın hemen ardından Sultan Heysem’in en büyük oğlu Dhi Yazan, Sultan Heysem tarafından veliaht prens olarak ilan edildi.[9] Babası Sultan Heysem’in kariyer basamaklarını izleyen Dhi Yazan, 1990 doğumlu ve Oxford mezunudur.  2013 yılında Umman Dışişleri Bakanlığında bulunan Yazan, 2018-2020 arası Londra’da Umman Büyükelçiliğinde görev aldı. Yazan’ın dış işlerinde çalışmış olması ve Londra görevi sebebiyle diplomatik tecrübelere sahip olması birçok yorumcu tarafından yeni Veliaht Prens’in Londra bağlantılarının ve diplomasi becerilerinin güçlü olduğu şeklinde yorumlanmaktadır.  Babasının tahta geçmesinin ardından Umman’a geri dönen Dhi Yazan bin Heysem, 8 ay kadar babasına yakın durarak yardımcısı olarak hizmet etmiş ve ağustos ayında da Gençlik, Spor ve Kültür Bakanı olarak atanmıştır.[10]  Daha önce Kültür ve Miras Bakanı olarak görev yapan Sultan Heysem, Gençlik ve Spor Bakanlığı ve Kültür Bakanlığını birleştirerek tek çatı altında topladığı bakanlığa oğlunu bakan olarak atamıştır. Bu atamanın iki gerekçelendirilmesi olabilir. İlki, veliaht prens olmadan önce Dhi Yazan, Bakanlar Kurulunda koltuk sahibi olarak yönetimde yer elde etmiş ve siyasi ortama ısınması ve alışması için gerekli şartlar oluşturulmuştur.[11] İkinci olaraksa Umman genç nüfusunu teşvik edici bir değişiklik olması hedeflenmiştir.

Dhi Yazan’ın hem Gençlik, Spor ve Kültür Bakanı olması hem de Veliaht Prensliği özellikle Umman genç nüfusu tarafından pozitif bir gelişme olarak karşılanmıştır.  Umman nüfusunun %46,7’sini temsil eden gençlerin diğer Körfez ülkelerine kıyasla ekonomik açıdan yaşadıkları sorunları ve artan işsizlik rakamlarıyla ilgili memnuniyetsizlikleri bulunmaktadır.[12] Ancak yönetimde gençlerin söz sahibi olması fikri ve Körfez’in diğer popüler prensleri arasında Ummanlı Prens’in de bulunması gençler için heyecan verici bir gelişme olarak görülmüştür. Buna ek olarak, uzmanlar tarafından Umman’da oluşturulan veliaht prenslik makamının diğer Körfez İşbirliği Teşkilatı (KİK) üyesi ülkeler arasında köklü, sağlam ve istikrarlı bir yönetici aile sistemi oluşturacağı ve bunun da Umman’ın konumunu güçlendireceği ifade edilmektedir.[13] Umman medyasındaysa bu değişim modernizasyon, özel ve istikrarlı bir karar olarak olumlu karşılanmıştır.