| 2011 yılının yaz aylarında, İran’ın kuzeybatısında yer alan ve dünyanın üçüncü büyük tuz gölü olan ve Ortadoğu’nun en büyük gölü olan Urmiye gölünün küçülmeye başlaması gündemde yer almaya başlamıştır. Urmiye Gölü, suyun en çok olduğu dönemlerde göl kuzeyden güneye 140 km, doğudan batıya 85 km ölçülerine sahiptir. 23 Haziran 1975 yılında Ramsar Sözleşmesine göre uluslararası öneme sahip sulak alanlar listesine dahil edilirken, 1976 yılında İnsan ve Biyosfer programı çerçevesinde hazırlanan Biyosfer Rezervleri listesinde yerini almıştır. Endemik türlerinde bulunduğu göl ve çevresi, göçmen kuşlar içinde mevsimsel bir çevredir. Yaklaşık 200 çeşit kuş türünün kayıt edildiği göl ekolojik değerinin yanında bölgede yaşayan 6,4 milyon insan için de tarım kaynağıdır. Gölün tahmini alanı 6100 (610,000 hektar)kilometrekaredir. 1995 sonrası suların çekilmeye başladığı gölün yüzey alanı 2011 yılı Ağustos ayı verilerine göre 2366 kilometrekaredir. Sığ olan gölde 1995-2011 yılları arasında su seviyesi 7 metre düşmüştür.
UNEP’in çalışmalarına göre gölün küçülme nedenleri; iklim değişimi yüzde 65 oranında, gölü besleyen sular üzerine yapılan barajlar ve yukarı kıyıdaşlar için saptırılan sular yüzde 25 oranında, bölgeye düşen yağış oranının düşüşü yüzde 10 oranında ve yanlış su kullanımıdır. Gölün tuzluluk oranı normal şartlarda bir litrede 130-160 gram seviyesinde seyrederken, kuruma başlaması ile bu oran bir litrede 330 gram seviyesine kadar ulaşmış ve gölde tuz konsantrasyonu artmıştır. Bu tuzluluk oranı deniz suyunun sekiz katına tekabül etmektedir. Tuzluluğun artması bölgede var olan ekosisteme de zarar vermeye başlamıştır.
Azeri nüfusun yoğun olduğu Tebriz ve Urmiye kentlerinin ortasında yer alan gölün kurumaya başlaması, İran ‘da ve çevre ülkelerde özellikle Azerbaycan’da endişe verici bir durum yaratmıştır.
Bu hafta, İran’ın 2010 yılında lanse ettiği, kuraklıktan muzdarip olan Urmiye gölüne, Aras Nehri’nden 600 milyon metreküp su aktarmayı planladığı, yaklaşık maliyeti 1,2 milyar ABD doları olacak projeyi tekrar gündeme getirmiştir.
Su transferinin gerçekleştirilmesinin planlandığı Aras nehri, Türkiye, Ermenistan, Azerbaycan ve İran’ın kıyıdaş olduğu sınıraşan nehirdir. İran-Ermenistan, İran-Azerbaycan arasında sınır da oluşturan Aras nehri ile ilgili olarak İran her iki kıyıdaş ülkeyle ayrı ayrı olarak suyun kullanımına ilişkin ikili anlaşmalar imzalamıştır. Bu anlaşmalara göre Aras nehri suları kıyıdaşlarca yüzde 50 oranında kullanılmaktadır. İran’ın Aras nehrinden su transferi etme sürecinde Azerbaycan ile bu planı görüşmesi gerekmektedir.
İran Enerji Bakanlığı’na bağlı Sınıraşan Nehirler ve Paylaşılan Su Kaynakları Dairesi Genel Müdürü Jabbar Vatanfada yaptığı açıklamada, Azerbaycan’la yapılacak görüşmeler ve anlaşmalar sonucu bu planın uygulanabileceğini ve Azerbaycan’ın Aras nehrinden Urmiye gölüne su transferine hem çevre hem de iyi komşuluk adına destek olacağını, umduklarını belirtmiştir. Azerbaycan ise bu planla ilgili olarak herhangi bir karar varılmadığını, su kaynakları açısından zengin olmayan Azerbaycan’ın, ülke çıkarları doğrultusunda bir karara varacağını belirtilmiştir.
Bu süreçte, Aras nehri üzerinde Ermenistan ile ortak yapılması planlanan ve İran-Ermenistan sınırı üzerinde yer alacak olan Meghri barajının plana etkisi gündeme getirilmiştir. Jabbar Vatanfada, bu konuya ilişkin olarak barajda hidroelektrik güç üretileceği ve bunun da su miktarına etki yapmayacağını, dolayısıyla Urmiye gölüne su aktarım projesini de etkilemeyeceğini belirtmiştir.
UNDP, İran’a gün geçtikçe küçülen Urmiye gölü ile ilgili kurtarma çalışmalarında bulunabilmesi için 135 milyon ABD doları tahsis etmiştir. Ayrıca İran, Eylül 2011’de gölü kurtarmak amacıyla 900 milyon dolar tahsis etmiştir. Gölün kuruması ile ortaya çıkacak tuz kütleleri, toz bulutları ile komşu havzalara taşınıp ve çevrede yer alan su ve toprak kaynaklarına zarar verebilecektir. Ayrıca, gölün kuruması İran ve komşu ülkelerinde ekonomik, ekolojik, hidrolojik dengesini bozacaktır. Gölün kurtarılması için yapılan öneriler kıyıdaş ülkelerinde su kaynaklarını etkileyeceği için, gölün hidrolojik ve ekolojik sorunu komşu ülkelerin ilişkilerini de etkileyen bir duruma gelecektir.
Referans
Minister: Iran and Azerbaijan must agree on water use from Araz River‖, 21/11/2012, online at: http://www.azernews.az/azerbaijan/46520.html
Iran, Azerbaijan to discuss use of River Araz water to fill Lake Urmia‖, 19/11/2012, online at:
http://en.trend.az/news/politics/2089480.html
Ecology Ministry issues statement on Lake Urmia‖, 20/11/2012, online at:
http://www.news.az/articles/environment/72272
Gilbert Van Stappen, Gholamreza Fayazi & Patrick Sorgeloos, “International study on Artemia LXIII. Field study of the Artemia urmiana(Gunther, 1890) population in Lake Urmiah, Iran, Hydrobiologia, 466, s.133-143, 2001.
Berrin Basak Vener, “The Kura-Araks Basin: Obstacles and Common Objectives for an Integrated Water Resources Management Model among Armenia, Azerbaijan, and Georgia, yayımlanmamış master tezi, Ağustos 2006, University of New Mexico. |
