Irak-İran arasında Al-Wand Nehri Sorunu
Dr. Tuğba Evrim Maden, ORSAM Su Araştırmaları Programı Uzmanı, temaden@gmail.com
Son yıllarda özelliklede yağışların yok denecek şekilde azaldığı yaz mevsiminde, Irak’ın İran’dan akan sınıraşan sularını kesmesiyle ilgili haberler basında tekrar yer almaya başlamıştır. Geçen hafta Birleşik Krallık merkezli “Institute of Development Studies (IDS)” tarafından hazırlanan raporda İran’ın Al-Wand nehrinin sularını kesmesi ve Irak’a olumsuz etkilerine yer vermiştir.
İran ve Irak arasında, 1200 km’lik sınır boyunca çok sayıda nehir ve suyolu kesişmektedir. Sınır boyunca 42’den fazla suyolu iki ülkenin sınırlarını aşmaktadır. Söz konusu suların hepsi İran’ın batısında yer alan dağlardan doğmaktadır ve bu sular bataklıklara, Dicle ve Şatt’ül-Arap nehirlerine katılmaktadır.
Diyala nehrinin en önemli kolu ve dönem dönem İran’ın, Irak ile su miktarı konusunda sorun yaşadığı Al-Wand nehrinin İran içerisinde iki önemli kolu Dara ve Said Sadek sularıdır. Al-Wand nehri İran’ın Dolahu Dağlarından doğmaktadır ve Dicle nehrine 5,74 milyar metreküp katkı sağlamaktadır. Toplam uzunluğu 152 km olan nehrin 89 kilometresi İran sınırları içerisinde yer alırken, 63 kilometresi Irak sınırları içerisindedir. Al-Wand nehri özellikle kurak dönemlerde İran ve Irak arasında sorun yaratmaktadır. Irak’ın Hanekin şehrinin ortasından geçerek şehri ikiye bölen Al-Wand nehri, bölge tarımının gelişmesinde ve güçlü kırsal yapının kurulmasından önemli rol oynamıştır. İçme ve tarım amacıyla kullanılan nehir, kuruması nedeniyle meyve üretiminin yoğun olduğu Diyala vilayetinde büyük zarara sebep olmuştur. Bölgede, 2007-2009 yılları arasında üç yıl süren kurak dönemde binlerce dönüm tarım arazisinin zarara uğramıştır. O dönemde Ekim 2009’da İran, Al-Wand nehri sularından daha fazla su bırakacağını ilan etmiştir. Aynı şekilde, geçen yıl Temmuz 2011’de Irak, İran’ı nehir sularını kesmekle suçlamıştır. Irak’lı bürokratlar kuruyan nehrin, tarım sektörünü büyük zarara uğrattığını dile getirmiştir. Dönem dönem İran’ın nehir sularını derive etmesi nedeniyle ortaya çıkan bu gerilimin daha da tırmanması 25 Temmuz 2011 tarihli gazetelerde, İranlı yetkililerin, Al-Wand nehrinden daha fazla su bırakacağı sözünü vermesi üzerine o dönemde bu sorun çözülmüştür.
Irak’ın ekmek sepeti olarak tanımlanan Hanekin şehrinin ortasından geçerek şehri ikiye bölen Al-Wand nehri, özellikle Hanakin bölgesinde yaşayan çiftçiler için önemli bir su kaynağıdır. Geçen yılda olduğu gibi bu yılda Al-Wand nehrinin sularının kesilmesine ilişkin haberlerde Hanekin bölgesinde sulama ve hayvancılık için gerekli su miktarı artan sıcaklıklarla birlikte saniyede 6-7 metreküp olması gerekliliği belirtilirken, nehir sularının Irak sınırları içerisinde saniyede 0,25 metreküp aktığı bilgisi yer almaktadır. Hanakin Su Kaynakları Odası mevcut su debisinin azlığının çevreye, tarım ve hayvancılık sektörüne büyük zarar verdiği ve tarım alanlarının kuruduğu bilgisi de eklenmiştir. Raporda bölge ekilebilir alanlarının yüzde 10’unun kuruduğu, çiftçilerin bir kısmı kuraklık nedeniyle evsiz kaldığı vurgulanmıştır. Ayrıca ürün kalitesinin bozulduğu ve yüzde seksen oranında ürün kaybı olduğu belirtilmiştir.
Kuraklık, su kaynaklarının yoğun kullanılması, yağış oranlarının düşmesine karşın, İran nüfusunun hızlı artış oranı ve genişleyen kentsel yapının gerekli su ihtiyaçlarını karşılamak için su projeleri, özellikle de havzalar arası su transferleri gerçekleştirmektedir. Irak ise özellikle Kürt Bölgesel Yönetimi’nde hızlı artan nüfus ve yoğun ve hızlı kentleşme sürecinde su kaynaklarının değerlendirilmesi ve depolanmasıyla ilgili birçok proje gerçekleştirmeyi planlamaktadır. İki ülkenin özellikle Dicle nehrini besleyen kollar üzerinde projeler yapmaya yoğunlaşması ve bu projelerin birbirinden bağımsız ve aynı dönemde yapılması, söz konusu su kaynaklarının kullanımı ile ilgili olarak Al-Wand nehrinde de görüldüğü gibi problem yaratmaktadır ve bu sorunun gün geçtikçe daha da kronikleşeceği öngörülmektedir.
