IKBY Seçimlerinin Kerkük Vilayet Meclisine Yansıması Nasıl Olabilir?

Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nde (IKBY) 4 yılda bir yapılması gereken milletvekili seçimleri son olarak 30 Eylül 2018'de gerçekleştirilmiştir. IKBY’de 1 Ekim 2022’de parlamento seçimlerinin yapılması planlanmasına rağmen 10 Ekim 2021’deki Irak erken parlamento seçimlerinden sonra ortaya çıkan hükûmet kurma krizi ve akabindeki siyasi anlaşmazlıklar, IKBY iç siyasetine de olumsuz şekilde yansımıştır. KDP ve KYB’nin Irak Cumhurbaşkanı adayı üzerinde fikir ayrılığı, Kürt siyasi partiler arasındaki anlaşmazlıklar, IKBY’nin yaşadığı ekonomik sorunlar, Erbil ve Bağdat arasındaki anlaşmazlıklar ve Bağdat’ta merkezî hükûmetin teşkil edilememesi gibi siyasi sorunlar, bölge seçimlerinin gerçekleşmesinin önüne geçmiştir. IKBY’deki seçimlerin yapılamamasının iç siyaset bağlamında sebepleri içerisinde de IKBY seçim yasasında yapılması beklenen düzenlemeler ve kota meselesi yer almıştır. 21 Şubat'ta Irak Federal Yüksek Mahkemesi tarafından alınan kararda, IKBY tek seçim bölgesi olmaktan çıkarılarak dört ayrı seçim bölgesine ayrılmıştır. Ayrıca mahkeme 111 sandalyeli IKBY Meclisinde 11 kişilik kotanın Irak Anayasası’na aykırı olduğunu hükme bağlamıştır. Böylece 21 Mayıs 2024’te meclisteki koltuk sayısı 100'e düşürülmüş ve 100 sandalyeli IKBY Meclisinde Türkmenler, Hristiyanlar ve Ermenilere toplamda 5 kişilik kota ayrılması kararı verilmiştir. Seçimlerin sevk ve idaresini de Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komiserliğinde olacağı kararı verilmiştir. Seçimler 6 yılın ardından 20 Ekim 2024'te yapılabildi. 95 genel, 5 kota sandalyesine sahip IKBY Parlamentosu için siyasi partiler ve adaylar, 4 seçim bölgesinde yarıştı. Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonunun (IBYSK) resmi açıklamasına göre, seçimlere katılım oranı yüzde 72'dir. Toplam 2 milyon 87 bin seçmenin oy kullandığı seçimlerde 12 parti ve 2 koalisyon yarıştı. IBYSK tarafından açıklanan nihai olmayan seçim sonuçlarına göre; KDP 39, KYB 23, Yeni Nesil Hareketi 15, İslami Birlik Patrisi 7, Halvest (Duruş) Hareketi 4, Adalet Topluluğu 3, Halk Cephesi 2, Goran (Değişim) Hareketi ve Kürdistan Bölgesi Koalisyonu birer sandalye elde etmiştir. Kota sandalyesi olarak ise Erbil’e 2, Duhok’a 1 ve Süleymaniye’ye 2 olmak 5 sandalye ayrılmıştır. Sonuçlar  kazanan hiçbir siyasi partinin hükûmeti tek başına kuramayacağı anlamına gelmektedir. Dolayısıyla IKBY’de koalisyon hükûmetinden söz etmek mümkündür. Söz konusu kurulacak koalisyon hükümetinin temel taşları Bağdat’ta tartışmalı bir şekilde kurulan Kerkük Vilayet Meclisini yeniden şekillendirebilir.

Seçim Sonuçları ve Muhtemel İttifaklar
20 Ekim seçim sonuçlarına göre IKBY’de hiçbir parti tek başına hükûmet kurma yetkisi elde edememiştir. Bu durum 100 sandalyeli mecliste hükûmetin kurulabilmesi için gerekli olan salt çoğunluğun (yüzde 50+1) sağlanması zorunluluğunu ortaya koymaktadır. Seçim sonuçlarından hareket ederek bölge hükûmetinin kurulabilmesi için birden fazla ittifak senaryosundan bahsetmek mümkündür. Şimdilik en olası senaryo 39 milletvekili kazanan KDP ile 23 milletvekili kazanan KYB’nin ittifak kurması olarak görünmektedir. KYB, IKBY’de özellikle KDP cephesi tarafından birçok haksızlığa uğradığını iddia etmişti. Hatta seçim kampanyasının neredeyse tamamını KDP’nin KYB’ye yapmış olduğu haksızlıklar üzerinden oluşturmuşlardı. Bu durumda KDP, hükûmeti kurmak için KYB ile ittfak yaptığı durumda seçmen kaybı yaşayabilir. Ancak İran’daki ve Bağdat’taki karar alıcılarının desteğiyle (Şii Koordinasyon Çerçevesi) kurulan Kerkük vilayet yönetimi üzerinde bir anlaşma yapılarak KDP ve KYB koalisyon hükûmeti kurabilirler. Ayrıca Türkiye ile ittifak hâlinde olduğu görülen KDP’nin,  KYB’nin PKK’ya verdiği desteği yok etmesi talebinde bulunması da mümkündür. Bu durumda KDP,  Türkiye destekli Irak Türkmen Cephesinin (ITC) Kerkük vilayet meclisinin kurulmasına yönelik itirazlarını da dikkate alarak KYB üzerindeki etkisini artırabilir. KYB, IKBY hükümetinde ortak olmak istiyorsa IKBY seçimlerinde elde ettiği sonuçları göz önünde bulundurarak Kerkük'te KDP ve ITC pozisyonlarına daha yakın bir politika benimseyebilir. Zira IKBY seçimlerinde KYB arzuladığı sonucu elde edememiştir. Dolayısıyla hükûmetin içinde etkin bir şekilde yer almama olasılığı bulunmaktadır. KDP ve ITC’nin ise Kerkük yönetimi meselesinde birlikte hareket ettiğini söylemek yanlış olmayacaktır.

İran’ın dış faktör olarak KYB’ye hem Kerkük vilayet meclisinin kurulmasında hem de IKBY seçimlerinde destek verdiği bilinmektedir. Ancak seçim sonuçlarına göre KDP’nin 1. parti olması İran’ın tekrar KDP ile yakınlaşmasına yönelik bir zemin hazırlayabilir. Dolayısıyla İran, KYB’yi Kerkük üzerinden KDP ve ITC’ye biraz yumuşak davranmasına ilişkin yönlendirebilir. Nitekim 22 Ekim 2024’te ITC Başkanı Hasan Turan başkanlığında bir heyet İran’ın Bağdat Büyükelçisi ile görüşmüştür.

Bu görüşme, siyasi arenada, ITC’nin Kerkük yerel yönetiminin meşruiyetinin iptaline yönelik olarak Irak Federal Yüksek Mahkemesine yaptığı başvuruya, İran destekli Şii siyasi partilerin müdahalede bulunmaması ve aynı zamanda İran destekli KYB yöneticilerinin, Kerkük yerel yönetiminde ITC'nin dışlanmamasını sağlamaya yönelik girişimlerde bulunması bağlamında değerlendirilebilir.

KDP- Yeni Nesil Hareketi İttifakı
KDP ile KYB arasında yaşanan sorunlar ve KYB lideri Bafel Talabani’nin agresif kampanya, özellikle Süleymaniye merkezli toplumsal tepkilere yol açmıştır. Özellikle 2020 yılının son çeyreğinde Süleymaniye’deki memurların düzenli bir şekilde maaş almamaları protestolara neden olmuştur. Söz konusu toplumsal huzursuzluk nedeniyle Süleymaniye’deki memur, öğretmen ve öğrenciler gibi büyük oranda kamu ve altyapı hizmetlerinden memnun olmayan ve Süleymaniye’deki yönetimden rahatsız olan kişiler tarafından çok sayıda protesto düzenlenmiştir.  Bu durum Süleymaniye merkezli çalışan ve KYB’nin rakibi olan Yeni Nesil Hareketi’nin zemin kazanmasına katkı sağlamıştır. IKBY’nin son seçimlerinde Yeni Nesil Hareketi görülmeyen bir güç olarak 15 milletvekili kazanmıştır. Hareket ayrıca Kerkük’te yapılan son vilayet meclisi seçimlerinde de 26 bin oy almış ancak dar bölge seçim sistemi yüzünden meclise üye gönderememiştir. Yeni Nesil Hareketi elde ettiği sonuçla IKBY’de KDP-KYB muhalefet tezini çürütmüştür. Bu durumda KDP’nin Kerkük vilayet meclisinde kendisi ve ITC’nin isteklerini yerine getirebilmek için KYB’ye istediği baskıyı yapması mümkündür. Aynı şekilde Bağdat’ın tutumu da önemlidir. Bağdat’ta hükûmetin arkasında en büyük güç olan Şii Koordinasyon Çerçevesi, KYB ile ittifak içerisindedir. Dolayısıyla Şii Koordinasyon Çerçevesi’nin, KYB’nin seçimlerdeki düşük performasına rağmen IKBY hükûmetinde temsil edilebilmesi için Kerkük’te KDP ve ITC’nin isteklerini yerine getirmeleri yönünde baskı yapması muhtemeldir.

Sonuç olarak 2024 IKBY Parlamento seçiminin sonuçları, bölge parlamentosundaki sandalye sayısının yüzde 82'sini kazanan üç ana partinin (KDP, KYB ve Yeni Nesil) öne çıktığı bir tabloyu ortaya koymuştur. Bu durum Kürt siyasi arenasında etkili oyuncular arasında KDP ve KYB liderlerini, Bağdat ve IKBY’deki güç paylaşımı konusunda –özellikle Irak Cumhurbaşkanlığı, petrol satışı, Kerkük Vilayet Meclisindeki kazananlar arasındaki anlaşmazlıklar gibi konularda- dengeyi gözeterek uzlaşıya zorlayan bir iç ve dış denge baskısı yaratmıştır. Kazanan partiler arasındaki sonuçların yakınlığı nedeniyle hiçbiri mutlak çoğunluğu elde edemediğinden hükûmete dâhil olarak KDP’nin parlamento desteği için ihtiyaç duyduğu vekil sayısını sağlayabilecek Yeni Nesil Hareketi ve İslamcı partiler bulunmaktadır. Bu partilerin varlığı ise KYB’yi KDP ile uzlaşmaya itecek önemli bir faktördür. KYB ve destekçisi İran’ın, IKBY’de kurulacak yeni hükûmette yer alabilmek için Kerkük üzerindeki politikalarını değiştirmeleri mümkündür. Aksi durumda Peşmerge güçlerine sahip olan iki rakip parti KDP ve KYB, aralarında yaşanacak en ufak çatışmayı bölgesel yönetimi bölmeye kadar götürebilir. Zira seçim komiserliği tarafından dört bölgeye ayrılan seçim bölgelerinden Erbil-Duhok KDP hâkimiyetinde, Süleymaniye-Halepçe ise KYB hâkimiyetindedir. Bu durum seçim sonrası olası anlaşmaların sağlanamaması hâlinde bölgesel yönetimin bölünebileceğinin habercisi olarak da değerlendirilebilir.  Kerkük’te güç ve yetkiyi paylaşmak, IKBY’de güç ve yetkiyi paylaşmanın anahtarı olacaktır.