Bağdat-Erbil İlişkileri: 2024’ten 2025’e Trendler
2024 yılı, Bağdat-Erbil ilişkilerinde hem siyasi hem de mali açıdan kritik bir yıl olmuştur. Irak Federal Yüksek Mahkemesi (IFYM) tarafından, Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Parlamentosunun, feshedilmesinin ardından dört kez ertelenen parlamento seçimleri gerçekleştirilmiştir. Ayrıca petrol ihracatı ile bütçe paylaşımı konusundaki derinleşen anlaşmazlıklar, taraflar arasındaki güç dengesini köklü bir şekilde etkilemiştir. Özellikle Bağdat’ın IKBY üzerindeki siyasi ve mali kontrolünü artırma çabaları, Erbil’in bu baskıya karşı koyma stratejilerini yeniden şekillendirmiştir.
Bu dönemde Bağdat’ın IKBY seçimleri üzerinden IKBY siyasetine müdahaleleri ve petrol gelirleri üzerindeki denetimi, Erbil’in mali özerkliğini zayıflatmıştır. Dolayısıyla IKBY’nin iç siyasetinde yeni ayrışmalar ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte Erbil’in Bağdat’a karşı uluslararası aktörlerle iş birliğini artırma çabaları, IKBY’nin özerkliğini koruma yolunda kritik bir unsur olarak öne çıkmıştır. Ancak IKBY içerisindeki aktörlerin de ayrışması, Bağdat’ın güç kazanmasına yol açmıştır. 2024 yılında yaşanan bu gelişmelerin yansımaları ve tarafların stratejik hamleleri, Bağdat ile Erbil ilişkilerinin 2025’teki seyrini şekillendirecektir.
IKBY Parlamentosunun Feshedilmesi ve Seçimler
IFYM, Mayıs 2023’te IKBY Parlamentosunun görev süresinin uzatılması kararını iptal etmiştir. Böylece görev süresi 2022’de dolan IKBY Parlamentosunun bu tarihten itibaren aldığı kararlar geçersiz sayılmıştır. Ancak IFYM, IKBY Başkanlığı ve hükûmetine yeni seçimler yapılana kadar geçici işlerin yürütülmesi talimatını vermiştir. Seçim yasası ile ilgili tartışmaların devam ettiği bir dönemde IKBY Parlamentosunun feshedilmesi başta Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) olmak üzere bölgedeki partiler arasındaki ayrışmanın artmasına neden olmuştur.
IKBY’deki aktörler arasındaki ayrışmalar IFYM’nin kararlarıyla daha da derinleşmiştir. IKBY Parlamentosundaki 11 kota sandalyesinin iptal edilmesi, genel sandalye sayısından beş kota sandalyesinin ayrılması ve kota sandalyelerinin vilayetlere dağıtılması yönündeki kararlar, bu ayrışmaya örnek teşkil etmektedir. Bu atmosfer içerisinde IKBY, seçimlere gitmiştir.
2022 yılında yapılması planlanan seçimler, dördüncü kez ertelenmesinin ardından 20 Ekim 2024 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Seçimlerden önce IFYM, IKBY Bağımsız Yüksek Seçim ve Referandum Komisyonu (BYSRK) üye atamalarını iptal etmiştir. Bu nedenle seçimler, IKBY BYSRK yerine Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu (IBYSK) tarafından gerçekleştirilmiştir. Seçimlerin IKBY seçim yasası yerine Irak seçim yasası ve federal kurumlar tarafından yapılması, Bağdat’ın Erbil üzerindeki etkisini artırmıştır. Öyle ki Haşdi Şaabi bünyesinde yer alan Babilyon Hareketi, Süleymaniye’deki Hristiyan azınlık kotasını kazanarak IKBY Parlamentosuna girmiştir. Bu durum Haşdi Şaabi’nin ilk kez IKBY Parlamentosunda yer alması nedeniyle özel bir önem taşımaktadır. Zira Haşdi Şaabi grupları, siyasi yakınlıkları nedeniyle Bağdat-Erbil gerilimlerinde genellikle Erbil’e karşı açıklamalarda bulunmaktadır. Bununla birlikte Bağdat tarafından Erbil merkezli azınlık kota sandalyelerinin azaltılması, KDP’nin KYB üzerindeki baskınlığını azaltmıştır. Dolayısıyla Bağdat’ın Erbil üzerindeki etkisini kullanarak IKBY’yi yeniden dizayn etmeye yönelik girişimlerde bulunduğu söylenebilir.
Petrol İhracatı ve Bütçe Anlaşmazlıkları
Siyasi konuların ötesinde Bağdat-Erbil arasındaki mali meseleler de 2024 yılında gündem olmuştur. IKBY'nin federal bütçeden alacağı pay ve petrol gelirlerinin paylaşımı konusundaki görüş ayrılıkları, taraflar arasında gerilime neden olmuştur.
Mali meselelerin başında gelen IKBY memur maaşları konusunda Bağdat, Şubat 2024'te IKBY'deki memur ve emekli maaşlarının kamu bankaları tarafından ödenmesi yönünde bir karar almıştır. Ancak IKBY'nin maaş ödenecek kişilerin listesini Bağdat’a teslim etmemesi nedeniyle süreç ilerleyememiştir. Bu durum memur maaşlarının ödenmesinde aksamaların devam etmesine yol açmıştır. Örneğin IKBY’deki ekim maaşları bütçe anlaşmazlığı nedeniyle ancak aralık ayında ödenmeye başlanmıştır. Irak Maliye Bakanlığı, maaş ödemeleri için önceden gönderdiği 761 milyar Irak dinarına (yaklaşık 580 milyon ABD doları) ek olarak Aralık 2024’te 430 milyar Irak dinarı (yaklaşık 326 milyon ABD doları) ayırdığını açıklamasına rağmen ödemelerin gecikmesi Bağdat ile Erbil arasındaki maaş ödeme yöntemi tartışmasından kaynaklanmaktadır. Bağdat, IKBY memur maaşlarını bankalar aracılığıyla ödemeyi tercih etmektedir. Erbil ise bütçenin kendisine teslim edilmesini ve maaşların IKBY tarafından ödenmesini savunmaktadır.
Bir diğer mesele olan petrol ihracatı konusunda, anlaşmazlıkların çözümü için Bağdat ile Erbil arasında çeşitli müzakereler gerçekleştirilmiştir. Buna rağmen 2024 yılında petrol ihracatının devam etmesine yönelik bir çözüme ulaşılamamıştır. Ancak Kasım 2024’te Irak Bakanlar Kurulu, IKBY’deki petrol üretim ve nakliye maliyetlerinin karşılanması amacıyla bütçe tedbirlerini onaylamıştır. Buna göre Erbil’in petrol üretiminde yer alan şirketlere, üretim ve nakliye bedeli olarak varil başına 16 ABD doları fiyat belirlenmiştir. Yapılan anlaşma, petrol akışının başlamasına neden olmamakla birlikte meselenin çözülmesi yönünde atılmış somut bir adımı temsil etmektedir.
Bağdat-Erbil İlişkilerinde 2025’ten Beklentiler
IKBY Parlamentosunun feshinin ardından seçimlerin IBYSK tarafından Irak seçim yasasına göre gerçekleştirilmesi, Bağdat’ın IKBY üzerindeki etkisini artırmıştır. Bağdat’ın 2025 yılında bu trendin devam etmesine yönelik politikalar geliştirmesi beklenmektedir. Federal hükûmet, KDP’nin seçim başarısına rağmen kendisine yakın bir pozisyonda olan KYB’yi desteklemeye devam ederek bu etkiyi sürdürebilir. Bu durum KYB’nin Bağdat ile olan ilişkilerini güçlendirmesine ve IKBY’nin iç siyasi yapısında daha fazla ayrışmanın ortaya çıkmasına yol açabilir. Bu bağlamda IKBY’nin iç konsolidasyon sağlayamaması, Bağdat’ın siyasi etkisini daha etkin bir şekilde kullanmasına olanak tanıyabilir.
2024 yılında petrol ihracatının durması ve bütçe paylaşımında yaşanan anlaşmazlıklar, Erbil’in mali özerkliğini zayıflatan önemli gelişmeler olmuştur. Bağdat, IKBY memur maaşlarını kamu bankaları aracılığıyla doğrudan ödeyerek Erbil üzerindeki mali kontrolünü artırma çabalarını sürdürmüştür. Ancak Erbil’in bu uygulamaya karşı çıkması, maaş ödemelerinde gecikmelerin devam etmesine ve sosyal huzursuzlukların ortaya çıkmasına yol açabilir.
2025 yılında petrol ihracatında çözüm arayışlarının devam etmesi beklenmektedir. Kasım 2024’te yapılan bütçe düzenlemeleri ve varil başına belirlenen üretim maliyetleri, petrol akışının yeniden başlaması için bir temel oluşturabilir. Ancak taraflar arasındaki güvensizlik, müzakerelerin yavaş ilerlemesine yol açmaktadır. Erbil’in mali özerkliğini artırmak amacıyla Bağdat dışında alternatif gelir kaynakları araması, bu alandaki gerilimi daha da artırabilir.
Sonuç olarak 2025 yılında Bağdat’ın IKBY üzerindeki etkisini artırma stratejilerini sürdüreceği söylenebilir. Federal hükûmet, IKBY’nin iç yapısını daha fazla kontrol edebilmek için sahip olduğu kurumsal mekanizmaları devreye sokabilir. Bu durum, IKBY’nin siyasi ve mali özerkliğini koruma çabalarını zorlaştırabilir. Özellikle Bağdat’ın IKBY siyasetindeki varlığının artması, IKBY içinde iç siyaset ve yönetim konularında yeni gerilimlere yol açabilir.
Erbil, Bağdat’ı dengeleyebilmek için bölgesel ve uluslararası düzeyde daha güçlü iş birlikleri geliştirmeyi gündemine alacaktır. Uluslararası aktörlerle enerji projeleri ve ekonomik iş birliklerini artırmak IKBY’nin Bağdat’a karşı daha dirençli bir pozisyon almasını sağlayabilir. Ancak bu tür bir strateji, IKBY’nin iç siyasi konsolidasyonu sağlama gerekliliğini de beraberinde getirmektedir. KDP ve KYB arasındaki ayrışmaların devam etmesi durumunda, bu konsolidasyonun gerçekleşmesi zorlaşabilir. Bununla birlikte KDP ve KYB dışındaki partilerin kurulacak IKBY hükûmeti içerisinde yer almayacaklarını açıklamaları, KDP ve KYB’yi zorunlu bir ittifaka itmektedir.
2025 yılı Bağdat ile Erbil ilişkilerinde birçok belirsizliğin ve fırsatın şekilleneceği bir yıl olabilir. Bağdat’ın siyasi ve mali kontrolünü artırma çabaları, IKBY’nin özerkliğini sınırlandırabilir. Buna karşılık Erbil’in iç siyasetinde konsolidasyon sağlamaya ve uluslararası aktörlerle iş birliği arayışlarına yönelmesi, bu baskıyı dengelemeye yönelik stratejiler geliştirmesini sağlayabilir. Ancak petrol ihracatı, bütçe paylaşımı ve iç siyasi dengelerdeki sorunların çözülmemesi durumunda, IKBY’de sosyal huzursuzlukların artması ve yönetim krizlerinin derinleşmesi kaçınılmaz hale gelebilir. Bu süreçte tarafların yapacağı hamleler ve geliştireceği stratejiler, Bağdat-Erbil ilişkilerinin geleceğini belirleyecektir.
