Bağımsızlığının 20. Yıldönümünde Türkiye-Tacikistan İlişkileri
Hasan KANBOLAT, ORSAM Başkanı
9 Eylül 2011, Tacikistan’ın bağımsızlığının 20. yıldönümü. Tacikistan’ın Ankara Büyükelçiliği 14 Eylül’de verdiği resepsiyonla yıldönümünü Ankara’da da kutladı.
Tacikistan, Orta Asya’da bulunan eski Sovyetler Birliği ülkeleri arasında Türk kökenli olmayan tek ülkedir. Türkiye ile Tacikistan arasında yaklaşık beş saat uçuş mesafesi bulunuyor. Ulaşım ve mesafe sorunları yanında iki ülke arasındaki siyasi ilişkiler de birkaç yılda bir gerçekleşen üst düzey ziyaretlerle sınırlıdır. Tacikistan’ı ilk defa Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel ziyaret etmiş ve bu ziyaret sırasında başkent Duşanbe’de Türk Büyükelçiliği açılmıştır. 2001’de Cumhurbaşkanı Sezer, 2003’de Başbakan Erdoğan, 2009’da Gül Duşanbe’yi resmen ziyaret etmiştir. DEİK bünyesinde 2003’de Türk-Tacik İş Konseyi kurulmuştur. İki ülke arasında son 20 yılda 30’u aşkın anlaşma imzalanmıştır. İki ülke arasında ilişkiler son 5 yılda artmaya başlamıştır. Dış ticaret hacmi son 5 yılda yüzde 90 artarak 2010’da 420 milyon Dolar olmuştur.
Tacikistan’ın ihracatı 1,3 milyar Dolar, ithalatı 3,3 milyar Dolardır. Rusya Federasyonu ve Kazakistan başta olmak üzere eski Sovyetler Birliği ülkelerinde çalışan 1,5 milyon Tacik işçi ülke ekonomisine katkıda bulunmaktadır. İhracatının yüzde 40’ı Çin, yüzde 15’i Türkiye, yüzde 10’u Rusya Federasyonu, yüzde 7’si Özbekistan, yüzde 5’i İran iledir. İthalatının yüzde 32’si Rusya Federasyonu, yüzde 11’i Kazakistan, yüzde 10’u Çin, yüzde 5’i Özbekistan, yüzde 4,2’si İran ve yüzde 4’ü Türkiye iledir. Tacikistan’ın Türkiye’ye ihracatının yüzde 80’nini alüminyum ve pamuk oluşturmaktadır. Tacikistan’ın Türkiye’den ithalatını ise ağırlıklı olarak alüminyum tozu, un, şeker, buğday, gıda ve otomobil oluşturmaktadır. Tacikistan’da inşaat, gıda, turizm, eğitim, kırtasiye ve beyaz eşya alanlarında faaliyet gösteren 50 Türk firması bulunmaktadır. Türk firma sayısı son bir yılda iki katına çıkmıştır. Türk müteahitlik firmaları 500 milyon Dolar tutarında 35 proje üstlenmiştir.
İki ülke arasında eğitim işbirliği 1992’de başlamıştır. 1996’da eğitim işbirliği anlaşması imzalanmıştır. Türkiye’de 12 devlet üniversitesinde burslu okuyan Tacik öğrenciler bulunmaktadır. Kardeş Okul uygulaması içerisinde iki ülkeden de altışar okul Kardeş Okul olmuştur. Tacikistan’da Türkiye’den Şelale Eğitim Şirketi’ne ait 7 lise, 1 dil öğretim merkezi, 1 uluslararası okul, 1 yüksek öğretim yurdu bulunuyor. Bu okullarda 2 bin civarı öğrenci eğitim görüyor. Ayrıca, Duşanbe’de Rus-Tacik Üniversitesi’nde Türk Enformasyon Merkezi ve Türkçe Eğitim-Öğretim Merkezi mevcuttur.
Tacikistan coğrafyasının yüzde 93’ü dağlıktır. Kişi başına düşen tarımsal arazi miktarı sadece 0,11 hektardır. Nüfusun yüzde 60’ı 18 altı nüfustur. Yüzde 25’i kentli, yüzde 75’i kırsal alanda yaşamaktadır. Ayrıca, 1997’de sona eren Tacikistan iç savaşı Sovyetler Birliği’nden ayrılmanın arkasından ülkeye 10 yıl daha kaybettirmiştir. Ekonominin yapısında tarım yüzde 19, sanayi yüzde 22, hizmet yüzde 61 ağırlığa sahiptir. Tacikistan’ın dış ticaretinin yüzde 62’sini, GSYİH’nın yüzde 24’ünü alüminyum oluşturmaktadır. Tacikistan, su potansiyeli en yüksek ülkelerden biridir. Su potansiyelinin sadece yüzde 5’i kullanılmaktadır. Tarımsal sulama alanında sorunlar vardır. Ülkede tarım reformu halen bitmemiştir. Halk tarım kredilerine ulaşamamaktadır. Kırsal kalkınma alanında sorunlar bulunmaktadır. Bu olumsuz tabloya rağmen Tacikistan ayakta durmayı başarmaktadır.
Selçuklu ve Timur zamanında Anadolu’ya özellikle Antalya bölgesine Tacikler de yerleşmiştir. İki ülke arasında var olan din, tarih ve kültür yakınlığı ikili ilişkilerin çok boyutlu artmasına yardımcı olmaktadır. Türkiye ve Tacikistan iki kardeş halktır. İki kardeş halkın bütünleşmesi yönünde hukuksal boyutta daha somut adımların atılması gerekmektedir. Tacikistan’a 20. doğum gününün iyi şanslar getirmesini dilerim.
