IKBY 2024 Parlamento Seçimleri ve Hükûmet Senaryoları

Irak’ın Kuveyt’i işgalinin ardından ABD öncülüğünde Irak’a karşı başlatılan Körfez Savaşı sonrası Baas rejimi karşıtı ayaklanmalar Irak’ın kuzeyinde ve güneyinde baş göstermiştir. Bu ayaklanmalara müteakip Mart 1991’de oluşturulan uçuşa yasak bölgeler sonucunda Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) fiilen ortaya çıkmıştır. Bu entite ise 19 Mayıs 1992 tarihinde ilk kez parlamento seçimi düzenlenmiştir. 2003 yılındaki ABD işgalinin ardından ise Ocak 2005’te Irak genelinde yapılan ve anayasayı hazırlamakla görevlendirilen parlamento seçimleri ile eş zamanlı olarak IKBY Parlamento seçimleri de yapılmıştır. 2005’in sonunda yürürlüğe giren Irak Anayasası ile IKBY’nin otonom yapısı anayasal çerçeve içerisinde federatif bölge olarak değerlendirilmiştir. Bu seçimlere 1994-1998 yılları arasında yaşanan Kürt iç savaşının ardından normalleşmenin sağlanabilmesi amacıyla 2004 yılında Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) arasında yapılan Stratejik İttifak Anlaşması çerçevesinde KDP ve KYB ortak liste olarak katılmıştır. Bunun ardından yapılan 2009 seçimlerinde ise diğer partilerin de katılımıyla daha geniş bir liste oluşturulmuştur. Ancak 2013, 2018 ve 2024 seçimlerinde ortak listeler yerine KDP ve KYB birbirinden bağımsız olarak kendi listeleriyle seçimlere katılmıştır.

30 Eylül 2018 tarihinde yapılan seçimlerin ardından kurulan parlamento, görev süresini 2022 yılında tamamlamış olmasına rağmen parlamento oturumunda görev süresinin uzatılması kararı alınmıştır. Parlamentonun çalışma süresini uzattığı süre içerisinde IKBY seçim yasası ile ilgili tartışmalar sürmüş ve IKBY Bağımsız Yüksek Seçim ve Referandum Komisyonu (BYSRK) atamaları yapılmıştır. Ancak 30 Mayıs 2023 tarihli Irak Federal Yüksek Mahkemesi (IFYM) kararıyla parlamentonun görev süresinin uzatılmasının anayasaya aykırı olduğu ve 9 Ekim 2022 tarihinden itibaren bölgesel parlamento tarafından alınan tüm kararların geçersiz olduğu açıklanmıştır.[1] Bu kararın ardından IFYM’nin ikinci bir kararı ile IKBY seçim yasasının anayasaya uygun olmadığı gerekçesi ile iptal edilmesi sonucunda Irak seçim yasasının seçimlerde kullanılmasına karar verilmiştir.[2] Bununla birlikte 111 sandalyeye sahip Parlamentodaki sandalye sayısı 100’e indirilmiştir. Bunlar ise IBYSK tarafından 34’ü Erbil, 38’i Süleymaniye, 25’i Duhok ve 3’ü Halepçe olmak üzere dağıtılmıştır. Ayrıca daha sonra Erbil ve Süleymaniye için birer Türkmen ve Hristiyan, Duhok için ise bir Ermeni kotası belirlenmiştir.

Bu bağlam içerisinde seçimler ve seçimlerin ardından ortaya çıkan hükûmet senaryoları çalışmanın konusu olacaktır. Çalışma ilk olarak seçimlerin teknik kısmına, ardından ise seçim sonuçlarına odaklanacaktır. Bunun ardından ise seçim sonuçlarının IKBY iç siyasetini nasıl etkileyeceği ve ortaya çıkan yeni dinamiklerin hükûmetin oluşturulmasındaki etkisi incelenecektir.

IKBY seçimlerinin tek seçim bölgesinden vilayetlerin idari sınırlarını yansıtan dört ayrı seçim bölgesine ayrılması ile belirlenen sandalye dağılımına göre en fazla sandalyeye sahip olan Süleymaniye vilayetinde her bir sandalye için yaklaşık 29 bin seçmen yer almaktadır. Erbil ve Duhok için de benzer oranlar söz konusu olsa da Halepçe için yaklaşık 20 bin kişinin yer aldığı görülmektedir. Bu bağlamda Halepçe’nin düşük nüfusu itibarıyla doğrudan temsil oranı en yüksek vilayet olduğu söylenebilir.

Vilayetlerin ötesinde nüfuz alanları itibarıyla incelendiği takdirde KYB’nin etki alanında olan Süleymaniye ve Halepçe’deki 41 sandalye için yaklaşık 28 biner seçmen düşmektedir. Aynı oran Erbil ve Duhok için ise yaklaşık 30 bin seviyesindedir. Bu oranların eşit bir şekilde ele alınması durumunda ise Erbil ve Duhok’un toplam sandalye sayısının 60’a yükselmesi gerekirken Süleymaniye ve Halepçe’nin 40’a düşmesi gerekmektedir.

Bu atmosfer içerisinde IKBY Parlamento seçimleri dört kez ertelenmesinin ardından 18 Ekim 2024 tarihinde güvenlik güçleri için özel oylama sandıkları, 20 Ekim 2024 tarihinde ise bölge genelinde genel seçim sandıkları kurulmuştur. Yüzde 30 kadın kotasının uygulandığı seçimlerde 2018 Irak Parlamentosu Seçimleri ve sonraki seçimlerde de kullanılan biyometrik seçmen kartları, elektronik seçmen tespit cihazı ve elektronik sandıklar ilk kez bir IKBY seçiminde kullanılmıştır.

Seçimlere 122 bağımsız adayla birlikte iki koalisyon ve 12 siyasi parti kendi listeleri ile katılmıştır. Bağımsız adaylardan 50’si Erbil, 41’i Süleymaniye, 30’u Duhok ve 1’i Halepçe vilayetinden seçimlere katılmıştır. Bağımsız adayların Erbil, Süleymaniye ve Duhok’ta yüksek olmasının temel sebebi olarak bu vilayetlerdeki azınlık kotaları gösterilebilir. Ayrıca 122 bağımsız adaydan 39’u Erbil, Duhok ve Süleymaniye vilayetlerindeki azınlık kotaları için yarışmıştır.