Seçimler IKBY’yi Nasıl Etkileyecek?

30 Eylül 2018 tarihinde gerçekleştirilen Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Parlamento Seçimleri ile göreve gelen temsilcilerin görev süreleri 2022 yılında tamamlanmış olmasına rağmen IKBY Parlamentosu kendi görev süresini 9 Ekim 2022 tarihinde bir yıllığına uzatmıştır. Ancak Irak Federal Yüksek Mahkemesi, bu kararı Mayıs 2023’te iptal etmiş ve uzatılan süre içerisinde IKBY Parlamentosunun aldığı kararların yok hükmünde olduğunu ilan etmiştir. IKBY Parlamentosunun bu uzatma döneminde aldığı kararlar arasında olan seçim yasası ve IKBY Bağımsız Yüksek Seçim ve Referandum Komisyonu (BYSRK) atamaları da geçersiz sayılmıştır. Bu nedenle seçimin gerçekleştirilmesi görevi Irak seçim yasasının uygulanacağı şekilde Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonuna (IBYSK) verilmiştir.

Bu doğrultuda IKBY Parlamento seçimlerinin yapılması için açıklanan beşinci tarih olan 20 Ekim 2024’te bölge genelinde sandıkların kurulması beklenmektedir. Bu seçimlerde, daha önceki seçimlerde tek bir seçim bölgesi olarak kabul edilen IKBY, dört vilayeti temsilen dört seçim bölgesine ayrılmıştır. Ayrıca 100 genel sandalyeye sahip parlamentodaki koltuk sayısı 95, 11 kota sandalye sayısı ise 5’e düşürülmüştür. Toplam 100 olan sandalye sayısı ise 34’ü Erbil, 38’i Süleymaniye, 25’i Duhok ve 3’ü Halepçe olmak üzere IBYSK tarafından dağıtılmıştır. Diğer yandan Erbil ve Süleymaniye için birer Türkmen ve Hristiyan, Duhok için ise bir Hristiyan kotası belirlenmiştir.

Seçimlere Bakış
100 sandalyeye sahip parlamento için 12 siyasi parti, iki koalisyon ve 122 bağımsız aday seçimlere katılmak üzere kayıt yaptırmıştır. Halepçe vilayeti ise sahip olduğu üç sandalye ile rekabetin en yüksek olacağı vilayet olarak dikkat çekmektedir. Çünkü vilayete ait her bir koltuk için 18 aday bulunmaktadır. Bu oranlar diğer vilayetler için Erbil’de 11, Duhok’ta 8,72 ve Süleymaniye’de 13,3 olarak hesaplanmaktadır.

2021 yılında seçim yasasında yapılan değişiklik ile biyometrik seçmen kartı uygulaması başlamıştır. Seçmen açısından bakıldığında yaklaşık 3,8 milyon oy verme yeterliliğini karşılayan kişi bulunmasına rağmen  IBYSK’nin 8 Temmuz 2024 tarihli açıklamasına göre kartlarını alan kişilerin sayısı 2,9 milyona ulaşmıştır. Bu kişilerin vilayetlere göre dağılımında ise yaklaşık yüzde 80 ile Duhok ilk sırada yer alırken Erbil’de bu oran yüzde 74’te kalmıştır. Süleymaniye ve Halepçe’de ise kartlarını teslim alan seçmenlerin oranı yüzde 76 olarak belirlenmiştir. Vilayetler arasındaki oranlarda farklılıklar olsa bile hem Erbil-Duhok hem de Süleymaniye-Halepçe ekseninde bu oran yüzde 76 olmuştur.

Seçimler Nasıl Yapılacak?
Parlamento seçimlerinin yapılacağı 20 Ekim 2024 tarihinden 48 saat önce seçimlerde görev alacak güvenlik güçleri için “özel oylama sandıkları” kurulacaktır. Bunun ardından ise 18 yaşını doldurmuş vatandaşlar ve biyometrik seçmen kartına sahip kişilerin oy kullanacağı seçimler yapılacaktır. Yüzde 30 kadın kotasının uygulanacağı seçimlerde, seçmenler bağımsız bir adaya oy vermeyecekse pusulalarda seçim listesi ve listede desteklediği adaya ayrılan yeri işaretleyecektir. Bu noktada seçimlerde, 2018’den sonraki Irak seçimlerinden alışık olunan elektronik seçmen tespit cihazı ve elektronik sandıkların kullanılacağını belirtmek gerekmektedir. Bu seçim mekanizmasında seçmenin biyometrik kartı ile kullandığı pusula üzerinde karekod eşleştirilmektedir. Sabah saat 7’de başlayacak ve akşam 18’de tamamlanacak seçimlerin ardından ise elektronik sandıklar, oy sayımına başlayacak ve sandık başındaki siyasi parti gözetmenlerine sonuçların birer nüshasını verecektir. Elektronik cihazlar hakkında süregelen tartışmaların ötesinde ise bu cihazların kullanılması ön sonuçların seçim akşamında ortaya çıkmasına zemin hazırlayacaktır.

Seçimler ve Sonuçları IKBY’yi Nasıl Etkileyecek?
20 Ekim 2024 tarihinde sandıkların kapanmasının ardından itiraz süreçleri başlayacaktır. Bu itirazların incelenerek karara bağlanması ise seçim sonuçlarının tasdik edilmesinin gecikmesine zemin hazırlayabilir. Bu bağlamda ise seçimlerde düzensizlik olduğu iddiaları ve yeniden elle sayım gibi taleplerin ortaya çıkması Irak seçimlerinin bir parçası hâline gelmiştir. Dolayısıyla bu seçimlerde de bu durumun ortaya çıkması oldukça muhtemel bir senaryodur. Bu nedenle IKBY genelinde özellikle KDP-KYB arasında ve Süleymaniye-Halepçe ekseninde KYB ve diğer listeler arasında gerilimler çıkabilir.

KDP tabanının güçlü olduğu Erbil-Duhok bölgesinin 100 sandalyeden 59’una sahip olması KDP’nin seçimlerden birinci parti olarak çıkmasını destekleyici bir faktördür. Ancak KDP’nin 2018 seçimlerinde elde ettiği 45 sandalye rekorunu yinelemesinin zor olması beklenmektedir. Çünkü KDP 2018 seçimlerinde Erbil-Duhok tabanından seçilen kota milletvekillerinin desteği ile tek başına hükûmeti kurabilecek bir performans sergilemiştir. Fakat KDP içerisindeki Mesrur-Neçirvan Barzani arasındaki güç rekabetinin partinin etkisinde düşüşe neden olabileceği yorumu yapılabilir. Bununla birlikte KDP’nin IKBY-Bağdat ilişkileri bağlamında maaş sorunu ve petrol satışı konularında çözüme ulaşamamış olması KDP’nin IKBY’deki itici gücünü azalttığı şeklinde okunabilir.

KDP ile benzer şekilde KYB’nin de kısmen etkisinin azalması beklenebilir. Süleymaniye tabanı KYB ve KYB ile aynı sosyal tabana sahip olan Goran Hareketi ve Yeni Nesil Hareketi gibi partilerin rekabet ettiği 2018 seçimlerinde, KYB 21 sandalyeye sahip olmuştur. Ancak 2024 seçimlerinde bu partilere ek olarak eski KYB Eş Genel Başkanı Lahur Şeyh Cengi, KYB’den ayrılan Berham Salih ve Goran Hareketi’nden ayrılan Ali Hama Salih Taha da ayrı birer liste oluşturmuştur. Bu durum ise KYB’nin etki alanının daha fazla aktör tarafından paylaşılacağı anlamına gelmektedir.

IKBY’deki İslami partilerin de bir güç kaybı yaşadığından bahsedilebilir. 2018 Seçimlerine ortak liste ile giren bu partiler, 2024 Seçimlerine parti listeleri hâlinde birbirinden bağımsız olarak katılacaktır. Hatta Kürdistan İslami Hareketi kendi içerisinde de bölünerek iki farklı oluşuma dönüşmüştür. Seçim sisteminin de büyük partileri avantajlı bir konuma yerleştirdiği düşünülürse bu partilerin alan kaybının sürmesi beklenebilir.

Bütün bu olası güç değişikliklerine rağmen seçimlerin ardından KDP önceliğinde bir koalisyon hükûmetinin kurulması beklenebilir. IKBY’nin KDP ve KYB etki alanları hâlinde organize olması da tek başına bir partinin yeter sayıya sahip olmasına rağmen iktidarı elinde tutmasına engel olmaktadır. Dolayısıyla başat iki aktör olan KDP ve KYB’nin hükûmet içerisinde yer alması oldukça muhtemeldir. Buna ek olarak KYB ile benzer sosyal tabana sahip partilerden en fazla milletvekili kazananın da bu hükûmet içerisinde yer alması beklenebilir. 2018 Seçimlerinin ardından Goran Hareketi örneğinden görülebileceği üzere Süleymaniye tabanından KYB harici bir partinin de hükûmete dâhil edilmesi KDP açısından KYB’nin dengelenmesi anlamına gelmektedir. Ayrıca KYB’nin bölgesinde diğer partilerin sınamalarına daha fazla maruz kalmasına zemin hazırlanması KDP’nin hükûmet içerisindeki etkinliğini artıracaktır.

1992’den beri altıncısı yapılacak olan seçimlerin oluşturacağı parlamento dengesine göre oluşacak hükûmetin önünde gelecek dört yıl içerisinde önemli dosyalar yer alacaktır. Bunlar arasında; IKBY Anayasası, iptal edilen seçim yasası, BYSRK reformu ve üyelerinin seçilmesi, peşmergenin birleştirilmesi süreci ve hidrokarbon yasası gibi Bağdat ile ilişkilerin parçası olan IKBY’yi doğrudan etkileyecek konular yer almaktadır. Siyasi kısımda ise KDP-KYB arasındaki stratejik anlaşma çerçevesinde görev dağılımı konuları yer alacaktır. Zira bu anlaşmaya göre IKBY Başbakanlığının da KDP-KYB arasında değiştirilmesi gerekmesine rağmen KYB’nin KDP’ye oranla güç kaybetmesi sonucunda bu uygulama gerçekleşmemektedir. Bununla birlikte KDP’nin de Irak Cumhurbaşkanlığı KYB adayını desteklemek yerine aday çıkarması iki parti arasındaki anlaşmaya aykırıdır. Dolayısıyla artık işlerliğini kaybeden bu anlaşmanın yeni şartlar uyarınca yenilenmesinin de hükûmetin önündeki dosyalarla birlikte IKBY’nin geleceğini şekillendirecek etkenlerden bir tanesi olduğu söylenebilir.