Suriye Kürtleri
Hasan Kanbolat, ORSAM Başkanı
Suriye’de Kürtlerin önemli bir kısmının yakın döneme kadar kimliği olmadığından ve ülkede etnik köken ya da ana dili gösteren sayımlar yapılmadığından Kürt nüfusuna ilişkin net bir bilgi bulunmamaktadır. Suriye’de yaşayan Kürtlerin sayıları genellikle nüfusun yüzde 10’u civarında kabul edilmiştir. Kürtlerin yüzde 30’u kuzeybatıdaki (Halep’in kuzeybatısında kalan ve Kürt Dağı denilen) dağlık bölgede, yüzde 10’nu Fırat’ın Suriye’ye girdiği yer olan Ay El Arab bölgesinde, yüzde 40’ı Cezire vilayetinin yarısında, geriye kalan kısmı da Şam’ın banliyölerinde Kürt mahallesi denilen yerlerdedir. Cezire Kürtlerinin çoğu Türkiye ve Irak kökenlidir. Kürt Dağı Kürtleri ise yerleşiktir (otoktondur).
Suriye’de bugün sayıları hızla değişmekte olsa da 14–17 civarına Kürt siyasi partisi bulunmaktadır. Partilerin büyük bir kısmı elliyi aşmayan üyeye sahip küçük partilerdir. Rejim tarafından baskı altında tutuldukları için gizli örgütlenen bu partilerin üye potansiyeline ilişkin gözlem yapmak güçtür. Kürtlerin içinde bu partilerin dışında etkin durumda olan ise iki STK vardır. The Kurdish Human Rights Committee (KHRC) ve The Committee to Defend Stateless Kurds. Suriye’deki Kürt partilerinin temel hedefleri sıralandığında aralarındaki ortaklıkların farklılıklardan çok daha fazla olduğu görülebilir. Kürtlerin talep ettiği ulusal hakların tanımı son derece belirsizdir. Ancak, partilerin ortak beklenti ve siyasi hedefleri şöyle sıralanabilir: Suriye’deki Kürtlerin siyasi ve kültürel haklarının iyileştirmesi, Kürtlerin Araplar gibi ayrı bir ulus olarak kabul edilmesi ve bunun Anayasal hak olması (azınlık olarak kabul edilmek istemiyorlar, Suriye’de Araplarla birlikte ikinci ulus olmak istiyorlar), Kürtçenin resmi dil olarak tanınması, kimliği olmayan Kürtlere vatandaşlık kazandırılması. Suriye Kürtleri ayrılıkçı bir özerklik talep etmiyorlar. İstedikleri şey demokratik bir sistem içinde özgürlüklere sahip olmak. Bu nedenle, partilerin büyük bir çoğunluğu özerklik fikrini savunmaktadır. Nitekim Şam Deklarasyonu Kürtleri ikincil statüye indirgediğinden ve onların ulusal haklarını konu etmediğinden çoğu Kürt siyasetçi bu belgeyi desteklememişti. Yekiti, Sol Parti ve KDPS (Suriye Kürt Demokratik Partisi) ise federalizm istemektedir. Yekiti, Fransa Mandat dönemi sınırlarına dönülmesi ve Irak benzeri bir federal sistem kurulması, Araplaştırma politikası çerçevesinde yerleştirilenlerin Kerkük’te olduğu gibi geri gönderilmesi gerekliliğini savunmaktadır.
Kürtler, 1950’lerin sonlarına kadar önemli bir siyasal hareket geliştirmemiştir. Araplar ile Kürtler arasında önemli bir sorun da olmamıştır. Ancak, 1956’da Baasçıların güç kazanmasıyla Araplar ve Kürtler arasında bugüne değin süren gelişmelerin yaşandığı gerginlik başlamıştır. Arap milliyetçiliği Kürtler ile rejim arasındaki ilişkileri etkilemiş, ordudan Kürtler uzaklaştırılmıştır. Kürtlerin mal varlıkları toprak reformu çerçevesinde dağıtılmış, Kürtçe olan yer adları değiştirilmiş, Arap Kuşağı adı altında ülkenin değişik yerlerinden Arap aşiretleri getirtilerek Kürt bölgelerine yerleştirilmiştir. Hafız Esad Suriye’sinin PKK’ya destek vermeye başlaması, kendi içindeki Kürt Sorunu’nun yönünü Türkiye’ye yöneltmiştir. İran-Irak Savaşı’nda İran’ın yanında yer alan Suriye, Saddam Hüseyin’e karşı Kürtler ile işbirliği yapmaktan çekinmemiştir. Böylece, Suriye gerek PKK’ya destek vererek gerekse Iraklı Kürtler ile ilişkiler geliştirerek kendi içindeki Kürtlerin siyasi potansiyelini bu alanlara kanalize etmiştir. 1998 yılına kadar süren bu durum Suriye’nin Türkiye’nin baskısıyla Abdullah Öcalan’ı ülkeden çıkarmak zorunda kalmasından sonra değişmeye başlamıştır. 1990’ların sonra Türkiye ve Irak ile ilişkilerini değiştirmeye başlayan Suriye yönetimi gerek PKK’ya gerekse Iraklı Kürtlere verdiği desteği büyük ölçüde azaltmıştır. Irak’ta Saddam Hüseyin’in devrilmesi Suriye’deki Kürt muhalefetinin uyanışının nedenlerinden birisi olmuştur. Suriye’de direnişin başlamasıyla birlikte Şam, PKK ile yeniden işbirliğine başladı. Böylece, hem Kürtler Şam yönetimine yakınlaştırıldı hem de Kürt bölgelerinde direnişin önü kesildi.
