Kerkük Vilayet Meclisi Krizi: Siyasi ve İdari Dinamikler

Irak’ta 18 Aralık 2023’te gerçekleştirilen vilayet meclisi seçimlerinin ardından Kerkük’te bir kişi (Rakan Sait el-Cuburi) hariç kazanan üyeler, 29 Ocak 2024’te Kerkük Temyiz Mahkemesi hâkimi önünde yemin ederek resmi olarak görevlerine başladı. Seçimlerin üzerinden yaklaşık yedi ay geçmesine rağmen Kerkük Valiliği başta olmak üzere vilayetteki diğer üst düzey pozisyonların paylaşımında yaşanan anlaşmazlıktan dolayı Kerkük Vilayet Meclisi henüz toplanmadı. Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani’nin girişimiyle Kerkük bileşenleri arasında uzlaşının sağlanması için “Kerkük’ü Yönetme Koalisyonu” kurulmuştu. Sudani’nin girişimlerine rağmen Kerkük bileşenleri arasında görevlerin paylaşımı konusunda fikir birliğine varılamadı. Kerkük Vilayet Meclisinin, yasal süre içinde oluşturulamaması nedeniyle Kerkük Valiliği’nin işleyişi için Başbakan Sudani tarafından bir vali vekili atanmış, bu durum seçim sonuçlarının iptali ve seçimlerin tekrarlanması olasılığını gündeme getirmiştir.

Dönüşümlü Valilik Önerisi
Kerkük vilayet meclisi seçimlerinde Kürtler beşi Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) ikisi Kürdistan Demokratik Partisi (KDP) olmak üzere yedi sandalye kazandı. Araplar, mevcut Vali Vekili Rakan el-Cuburi liderliğindeki Arap Koalisyonu’ndan üç, Irak Başbakan Yardımcısı ve Planlama Bakanı Muhammed Timimi'nin listesi Kiyade’den iki ve Kerkük Arap Milletvekili Vasfi el-Asi’nin desteklediği Uruba listesinden bir olmak üzere toplam altı temsilciye sahip oldu. Diğer yandan Irak Türkmen Cephesinin (ITC) öncülüğündeki Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi listesi iki ve Hristiyan azınlık kotasından İran destekli Babiliyon listesi ise bir sandalye kazandı.

Kerkük’te tüm tarafların farklı siyasi görüşleri olduğu göz önüne alındığında, bu sonuçlar Kerkük’teki yerel yönetimin hiçbir etnik grup tarafından tek başına kurulamayacağını göstermektedir. Zira Kerkük’e tahsis edilen 16 sandalyenin en az dokuzuyla (yüzde 50+1) vilayet meclisinin karar yeterlilik sayısına ulaşılmaktadır. Vilayet meclisi de 15 gün içerisinde başkanını ve 30 gün içerisinde de valiyi seçebilmektedir. Bu minvalde uzlaşının ortaya çıkmaması üzerine ITC Başkanı Hasan Turan 10 Ocak 2024’te altı maddeden oluşan “2024-2028 Kerkük Vizyonu”nu açıkladı. Vizyonun önemli başlıklarından biri de Kerkük’te idari sorunları çözülebilmesi için “dönüşümlü valilik” önerisi oldu. ITC’nin bu önerisine Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve Irak Başbakanı es-Sudani destek vererek Kerkük bileşenlerinin bu yönde uzlaşmalarını istedi.

Diğer yandan dönüşümlü valilik önerisi seçim yasasının 13. maddesinde belirlenen “Kerkük vilayetindeki idari görevlerin, vilayetin bileşenleri arasında seçim sonuçlarını gözetmeksizin eşit bir şekilde dağıtılması” ilkesine son derece uygundur. Buna ek olarak ilgili maddenin bir sefere mahsus olmak üzere parlamento ve vilayet meclisi seçimlerinde geçerli olması yasa ile teminat altına alınmıştır.

Sudani’nin Müdahalesi Sonuç Getirdi mi?
Sudani tarafından kurulan Kerkük’ü Yönetme Koalisyonu 21 Şubat-29 Mayıs 2024 tarihleri arasında üç toplantı gerçekleştirdi. İlk toplantıda Sudani, bileşenlere uzlaşının sağlanabilmesi için görüşlerini sunmaları talimatını verdi. İkinci toplantıda ITC, Kerkük Valiliği görevinin Kerkük’ün ana bileşenleri olan Türkmen, Arap ve Kürtler arasında paylaşılması için üzere “dönüşümlü valilik” önerisini sundu. ITC’nin önerisine Araplar ve KDP olumlu yaklaştı.  Ancak 29 Mayıs 2024’te yapılan üçüncü toplantıda, dönüşümlü valilik önerisi çerçevesinde Hristiyan kotası olan Babiliyon Hareketinin lideri Reyyan Keldani’nin Hristiyanlar için de valilik talep etmesi anlaşmanın bozulmasına neden oldu. Ninova vilayetinde Haşdi Şaabi gücünde komutanlık yapan Keldani’nin, Kerkük siyasetinde KYB ekseninde hareket ettiği bilinmektedir. Bu nedenle Keldani’nin tutumu her ne kadar Hristiyanların çıkarını gözetiyormuş gibi gösterilse bile KYB’nin kabul etmediği bir uzlaşının ortadan kaldırılması amacı taşıdığı görülmektedir.

Dolayısıyla Kerkük’ün yerel meclisinin kurulması için gerçekleştirilen üçüncü toplantıdan da sonuç çıkmayınca, Başbakan Sudani, Kerkük bileşenlerinin sorumlularına uyarı mahiyetinde tepki gösterdi. Sudani, Kerkük bileşenleri arasında anlaşma sağlanması için Kurban Bayramı’na kadar süre verdi. Bu süre içerisinde anlaşma sağlanamaması durumunda Sudani’nin Kerkük’e vekaleten vali ataması ihtimaller arasındadır. Ayrıca bu seçeneğin bileşenler tarafından kabul edilmemesi durumunda, Kerkük’te yapılan vilayet meclisi seçimlerinin iptal edilerek vilayet meclisinin feshedilmesi ve 2025’te yapılması planlanan Irak parlamento seçimleri ile birlikte Kerkük’te tekrar vilayet meclisi seçimlerinin yapılması da tartışmaya açılacaktır.

Kerkük’te Tehlike İşaretleri
Kerkük bileşenleri arasında uzlaşının sağlanamaması Kerkük’teki tehlike işaretlerini artırmaktadır. Nitekim Irak İçişleri Bakanlığı Sözcüsü Mikdad Musavi, son zamanlarda Kerkük, Erbil ve Duhok'ta meydana gelen yangınlar sebebiyle yürütülen kapsamlı soruşturmanın ardından tutuklanan üç kişinin terör örgütü PKK mensubu olduğunu açıklamıştır. Terör grupları, Türkmenlerin yoğun yaşadığı Kerkük’te yönetim boşluğundan istifade ederek şehrin güvenliğini ve huzurunu olumsuz etkilemektedir.

2008 yılı 21 sayılı Irak İller Yasası’nın 7. maddesinin 1. bendine göre vilayet meclisi seçim sonuçları onaylandıktan 15 gün sonra mevcut valinin, vilayet meclisinin yeni üyelerini toplantıya davet etmesi, toplantıya yeni seçilen yaşça en büyük üyenin başkanlık etmesiyle meclis başkanı ve 2 yardımcısının seçilmesi gerekmektedir. Bu maddede yeni meclisin 30 gün içerisinde vali ve 2 yardımcısını seçebilme hükmü de yer almaktadır.

Yasanın belirlediği hükmün aşılmasına rağmen meclisin ilk oturumunu yemin eden üyelerden yaşça en büyük olanı yönetecektir. Yemin eden 15 üyeden yaşça en büyük üye KYB listesinden kazanan Pervin Fatih olmasına rağmen Cuburi’nin 10 Temmuz 2024’te yemin etmesi bu durumu değiştirdi. Yeni duruma göre en yaşlı üye sıfatını Cuburi aldı. Yemin öncesi beklentilere göre Fatih’in vilayet meclisine başkanlık yapmasının hem Türkmenlerin hem de Ankara’nın endişelerini arttırması beklenmişti. Zira Ankara, KYB’nin PKK’ya yakınlığı nedeniyle Süleymaniye’ye hava sahasını kapatmış durumdadır ve partiye baskılarını sürdürmektedir. 2017 yılından sonra Cuburi’nin Kerkük Valisi olmasıyla kısmen de olsa güvenli ve istikrarlı bir dönem yaşayan Kerkük’te, Türk şirketlerinin yatırımlarıyla hastane, havaalanı, alışveriş merkezleri ve otoyollar gibi birçok altyapı ve tesis inşa edildi. Ankara, söz konusu istikrarın sürmesini desteklemektedir.

Sudani’den Kerkük Vilayet Meclisinin Toplanması için Çağrı
Sudani, 9 Temmuz 2024’te “Son diyalog oturumunda yapılan anlaşmalar doğrultusunda, Kerkük Vilayet Meclisinin yeni seçilen üyelerini, yaşça en büyük üyenin başkanlığında 11 Temmuz 2024 Perşembe günü saat 13.00’te vilayet meclisi binasında ilk toplantılarını yapmaya çağırıyoruz.” şeklinde bir açıklama yaptı. Sudani, siyasi partileri siyasi anlaşmaların uygulanmasında iş birliği yapmaya ve bu diyalogları önümüzdeki günlerde sürdürmeye çağırdı.

Bu açmaz içerisinde KDP lideri Mesut Barzani’nin altı yılının ardından 3-4 Temmuz 2024’te Bağdat’ı ziyaret etmesi dikkate değerdir. Barzani, Bağdat-Erbil ekseninde devam eden sorunların çözümüne yönelik görüşmeler gerçekleştirdi. Bağdat temasları sırasında Barzani, ITC’nin de içerisinde yer aldığı Devleti Yönetme Koalisyonu üyeleriyle de görüştü. Bu toplantıda Kerkük Vilayet Meclisinin toplanmasının da görüşüldüğü alenileşti. Barzani’nin Bağdat temaslarının ardından Sudani’nin Kerkük Vilayet Meclisinin toplanmasına yönelik çağrısı, Kerkük Vilayet Meclisinin kurulmasında KDP, ITC ve Arapların birlikte hareket ettiği şeklinde yorumlanabilir.

Sudani’nin çağrısından bir gün sonra, Kerkük Valisi’nin hangi etnik gruptan olacağı yönünde uzlaşı sağlanamadığı için Kerkük vilayet meclisi seçimlerinde kazanan ancak valilik işlerini yürüttüğü için il meclis üyesi olarak yemin etmeyen mevcut Vali Vekili Cuburi’nin 11 Temmuz’da yapılması planlanan Kerkük Vilayet Meclisi oturumunu yönetmesi kuvvetli bir ihtimal hâline geldi. Cuburi’nin Sudani’nin çağrısının ardından yemin ederek vilayet meclisi üyesi sıfatı kazanması, Kerkük’te yerel yönetimin kurulması için uzlaşının sağlanamadığı anlamına gelebilir. Zira dönüşümlü valilik konusunda uzlaşıya yakın olan ITC, KDP ve Arapların Cuburi’nin yemin etmesi ile temsilci sayısı dokuza çıkmıştır.

Cuburi’nin bu hamlesi, KYB’li Fatih’i saf dışı ederek meclisi KYB’li birinin yönetmesine izin vermeyerek Kerkük’te KYB kadrosunu ve seçmenini kışkırtarak toplumsal barışı ve güvenliğini olumsuz etkileyebilir. Diğer yandan KYB harici karar yeter sayısına ulaşılması KYB’ye yönelik siyasi bir baskı dinamiği oluşturabilir.

Bu durumda 11 Temmuz tarihinde gerçekleştirilecek olan Kerkük Vilayet Meclisi toplantısı, Sudani’nin çağrısı üzerine ilk oturumunu gerçekleştirecektir. Gerçekleştirilen oturum siyasi gruplar arasında uzlaşı sağlanana kadar açık kalabilir. Bu nedenle, vilayet meclisindeki siyasi krizin çözülememesi durumunda 2017 yılından sonra güvenlik anlamında ve siyasi anlamda yakalanan nispi istikrar bozulabilir ve kimlik temelli gerilimlerin artmasına da yol açabilir.