Fas, Ukrayna Savaşındaki Tarafsız Tutumunu Geride mi Bırakıyor?

Yakın bir zaman önce dünya kupası maçlarını dördüncü sırada tamamlayarak uluslararası toplumdan takdir toplayan Fas’ın ismi bugünlerde daha çok Ukrayna savaşı karşısında tarafsızlık politikasını terk eden ve Rusya karşısında Ukrayna’ya aktif destek veren ilk Kuzey Afrika ülkesi olarak anılmaktadır. Bu tartışmayı harekete geçiren önemli bir gelişme 22 Ocak 2023 tarihinde yoğunluklu olarak Afrika kıtasıyla ilgili haberlere yer veren Menadefense haber sitesinin Fas ile ilgili bir haberi yayımlamasıyla meydana geldi. Habere göre ABD’nin talebi üzerine Fas hükûmeti, elinde bulunan 136 adet Sovyet yapımı T-72B tanklarından bir kısmını yedek parçalarıyla birlikte gizli diplomasi yoluyla Ukrayna’ya teslim etmeye ikna oldu. Fas, sayısı net olarak açıklanmayan bu tankları gönderme kararını 26 Nisan 2022 yılında Almanya’nın Ramstein kentinde Ukrayna’ya daha fazla askerî yardım gönderilmesi amacıyla ABD öncülüğünde düzenlenen zirve sırasında ABD’nin, Rus ve Sovyet yapımı askerî malzemelere ve silahlara sahip olan ülkelere bu ekipmanları Ukrayna’ya göndermeleri karşılığında yeni silahlar tedarik edeceğini belirtmesi üzerine aldı. Fas, 1990’lı yılların sonunda komşu Cezayir’in zırhlı tümenlerinden bekasına yönelik yoğun bir tehdit algılamış ve bu tehditten korunmak amacıyla ülkenin kuzey kesiminde “Rus tugayı” olarak isimlendirdiği bir savunma gücü oluşturmaya karar vermişti. Bu tümeni oluşturmak için Fas,1999 ve 2000 yıllarında Belarus’tan toplamda 136 adet Sovyet yapımı T72B tankının yanı sıra 148 adet T-72 tankı ve 12 adet T-72BK tankı da satın almıştı. ABD ve Hollanda, Fas’tan 90 adet T-72B ana muharebe tankını satın alıp, bu tankları Çek şirketi Excalibur Army’e modernize ettirdikten sonra Ukrayna’ya gönderecekti. Bu kapsamda 20’den fazla tankın 2023 Ocak sonuna kadar Ukrayna’ya sevk edileceği ayrıca belirtilmekteydi.

23 Ocak 2023 tarihinde Fas’ın, T-72B savaş tanklarını yedek parçalarıyla birlikte Ukrayna’ya ulaştırdığına ilişkin haber, diğer birçok yerel ve uluslararası medya organlarında da geniş yer buldu. Bu haberleri takiben Fas’ın Ukrayna savaşının ilk anlarından itibaren sürdürdüğü tarafsızlık politikasını geride bıraktığına ilişkin yorumlar kuvvetlendi. Fas, 24 Şubat 2022’de Ukrayna savaşını takiben aynı yıl 2 Mart, 24 Mart ve 7 Nisan tarihlerinde Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulunun Rusya’nın Ukrayna’ya gerçekleştirdiği askerî müdahaleyi kınamak ve Rusya’yı savaştan vazgeçirmeye yönelik gerekli tedbirlerin alınması için yaptığı oylama sırasında çekimser kalarak tarafsız bir politika takip ettiğini teyit etti. Böylece BM kararında çekimser kalan 28 Afrika ülkesinden biri olan Fas, ayrıca Batılı devletlerin Rusya’yı savaştan vazgeçirmeye yönelik olarak uyguladığı ekonomik yaptırımlara da katılmayarak savaş karşısındaki tarafsız pozisyonunu daha fazla netleştirdi. Bununla birlikte Fas, Ukrayna’nın toprak bütünlüğüne destek verdiğini ve çatışmanın barışçıl bir şekilde sona erdirilmesi arzusunda olduğunu vurguladı. Fas Dışişleri Bakanlığı 26 Şubat 2022 tarihinde yaptığı açıklamada, “Fas Krallığı, Birleşmiş Milletlerin tüm üye devletlerinin toprak bütünlüğüne, egemenliğine ve ulusal birliğine saygı konusundaki güçlü bağlılığını bir kez daha teyit ediyor” ifadelerini kullandı. 29 Mart 2022 tarihinde Fas Dişleri Bakanı Nasır Bourita, Fas’ın Ukrayna savaşının başlangıcından itibaren savaş karşısında oldukça net ve açık bir politika sürdürdüğünü belirtti. Fas’ın, Ukrayna’nın toprak bütünlüğünden yana olduğuna ve savaş karşısında tarafsız politika benimsediğine ilişkin açıklamalar, BM Genel Kurulunun Ukrayna konusunda yapılan oturumlara katılan Faslı yetkililerce her defasında yinelendi. 

Rabat yönetiminden söz konusu haberlerin doğruluğunu teyit eden herhangi bir resmî açıklama henüz yapılmamış olsa da Çek Başbakan Petr Fiala’nın Excalibur Army şirketinin Sternberk tesisine yaptığı ziyaret sırasında çekilen fotoğrafların çeşitli medya kanallarınca paylaşılması, Fas’ın Ukrayna savaşına ilişkin tarafsız politikasını geride bıraktığına ilişkin yorumları güçlendirdi.  Söz konusu fotoğraflarda yer alan tankların taretlerinde (küçük bayrakları) Fas Ordusuna ait olan amblem bulunmaktaydı. Fas’ın son dönemlerde Ukrayna politikasında öne çıkan değişimler ise söz konusu yorumları daha fazla kuvvetlendirmektedir. Konuyla ilgilenen metinler irdelendiğinde, Fas’ın Ukrayna politikasında değişime gittiği vurgusu öne çıkmakta ve bunun dört faktörden kaynaklandığı belirtilmektedir. ABD’nin müttefik Fas üzerinde Ukrayna konusunda arttırdığı baskı; Fas-Cezayir arasındaki uzun dönemli Batı Sahra Sorunu karşısında Rusya’nın son dönemde aldığı pozisyon; Faslıların ülkede artan gıda ve enerji fiyatlarından Rusya’yı sorumlu tutması ve son olarak, Fas’ta 2019 yılı itibarıyla üniversite eğitimi görmekte olan Fas-Ukrayna çifte vatandaşlığı bulunan Brahim Saaudun’un, Donetsk’teki Rus ayrılıkçılar tarafından ölüm cezasına çarptırılması bu kapsamda öne çıkıyor.