Güney Afrika’da Siyasi Denge: 2024 Seçimleri ve Koalisyon Hükûmetinin Geleceği

Giriş
29 Mayıs 2024 Çarşamba günü Güney Afrika’da 70 siyasi partinin katılımıyla genel seçimler gerçekleştirilmiş ve Güney Afrika halkı yeni hükûmetlerini seçmek üzere sandığa gitmiştir. Apartheid rejiminin kalktığı 1994 yılından bu yana yaklaşık 30 yıldır iktidara tek başına sahip olan Nelson Mandela’nın partisi Afrika Ulusal Kongresi (African National Congress – ANC) son seçimlerde ciddi bir oy kaybı yaşamış ve ülkede koalisyon hükûmeti kurulması gündeme gelmiştir. ANC, 1994 yılından bu yana oyların %50’sinden fazlasını alarak tek başına iktidarda kalmayı başarmıştır. 1994 yılında %62,6, 2004’te %69,7 ve 2019 seçimlerinde ise %57,5 oy alan ANC, son seçimlerde %40,2 oy alarak son 30 yılda ilk defa %50’nin altında kalmıştır. Ayrıca seçim sonuçlarına göre ANC’den sonra %21,81 ile en çok oy alan ve birinci muhalefet partisi konumunda olan Demokratik İttifak (Democratic Alliance – DA) kurulacak olan yeni koalisyon hükûmetinde öne çıkan tartışmalı partilerden biri olmuştur.

1948’den 1994’e kadar Güney Afrika’da uygulanan ve siyahların, beyazların ve diğer etnik grupların siyasi temsiliyetini ve oy kullanma haklarını ciddi şekilde kısıtlayan bir rejimi ifade eden Apartheid, Afrikaans dilinde “ayrılık” anlamına gelmektedir. Bu anlamda 1994 yılında Apartheid’in sona erdirilmesi, Güney Afrika’da demokratikleşme sürecinin başlangıcı olarak büyük önem taşımaktadır. Nitekim 1994 yılında gerçekleştirilen seçimler, ülkenin tarihindeki ilk demokratik seçimler olarak kaydedilmiş ve tüm ırkların/kimliklerin eşit şekilde temsil edilmesine olanak tanımıştır.

1994'ten bu yana Güney Afrika’da Ulusal Meclis ve dokuz bölgesel yasama organı, listeye dayalı nispi temsil sistemiyle her beş yılda bir seçilmektedir. Bu sistem, siyasi partilerin aldıkları oy oranına göre mecliste sandalye sahibi olmasını sağlamakta ve halkın siyasi tercihlerinin genel dağılımını yansıtarak temsili adaleti sağlamayı amaçlamaktadır. Güney Afrika seçim sistemi, halkın doğrudan devlet başkanını seçmediği ancak Ulusal Meclis’te yer alacak partileri belirlediği bir yapıya sahiptir. Meclisteki 400 sandalyenin dağılımı, partilerin aldığı oy oranına göre belirlenir ve en fazla sandalyeye sahip olan parti, devlet başkanını seçme yetkisini elde eder. 2020’de yapılan seçim yasası değişikliği ile bağımsız adayların da seçimlerde yarışabilmesinin önü açılmış ve bu değişiklik Mayıs 2024 seçimlerinde uygulanmıştır.

2024 seçimlerinde 30 yıllık iktidar partisi ANC, meclisteki çoğunluğunu kaybetmiş ve bu durum ülkede yeni bir koalisyon hükûmetinin kurulmasını gündeme getirmiştir. Koalisyon hükûmetinde yer alan partilerin ideolojik farklılıkları, hükûmetin uyum içinde çalışıp çalışamayacağı konusunda önemli soru işaretlerine neden olmaktadır. Bu bağlamda, Güney Afrika’da seçim sistemi ve hükûmet kurma prosedürüne odaklanan bu çalışma, çeşitli araştırma soruları ve tartışma konuları çerçevesinde ülkenin demokratikleşme sürecini, mevcut siyasi dinamiklerini ve gelecekteki olası etkilerini kapsamlı bir şekilde analiz etmeyi amaçlamaktadır.

Bu çalışmada, Apartheid rejiminin sona ermesi ve sonrasında uygulanan seçim sisteminin Güney Afrika’nın demokratikleşme sürecini nasıl etkilediği; 1994 yılından itibaren uygulanan listeye dayalı nispi temsil sisteminin siyasi temsiliyeti ve adaleti ne ölçüde sağladığı; 2024 seçimlerinde ANC’nin çoğunluğu kaybetmesi ve koalisyon hükûmetinin kurulmasının ülkenin siyasi dinamiklerini nasıl değiştirdiği gibi sorulara yanıt aranmaktadır. Ayrıca, koalisyon hükûmeti içinde yer alan farklı ideolojik partilerin bir arada çalışabilme potansiyeli ve olası çatışma noktalarını incelenmekte, koalisyon hükûmetinin ülkedeki mevcut ekonomik, sosyal ve politik sorunlara yönelik politikaları ve bu politikaların uygulanabilirliği değerlendirilmektedir.

Buradan hareketle bu çalışma, Güney Afrika’nın seçim sistemi ve hükûmet kurma prosedürünün tarihsel gelişimini, mevcut durumunu ve gelecekteki olası etkilerini ve koalisyon hükûmetinin dış politika tercihlerini kapsamlı bir şekilde ele alarak ülkedeki demokratikleşme sürecine ve siyasi dinamiklere dair derinlemesine bir analiz sunmayı hedeflemektedir.