İran’dan Azerbaycan’a “İstenmeyen” Jest

Dr. İlyas Kamalov, ORSAM Avrasya Danışmanı
Nükleer santral inşası dolayısıyla Batı ile arası gittikçe açılan İran, 2009 yılının ikinci yarısında en önemli müttefiklerinden Rusya’nın desteğini kaybedince diğer ülkelerle çeşitli alanlarda geliştirdiği işbirliğini hızlandırmıştır. Türkiye, Azerbaycan ve Türkmenistan ile enerji alanlarında yeni anlaşmalar yapan İran, Ermenistan ile eskiden beri sürdürdüğü işbirliğini de devam ettirmiştir. Geçtiğimiz hafta ise İranlı yetkililer, gerek Batı’nın “izolasyonu” karşısında dışa açılma politikasını sürdürmek, gerekse de Güney Kafkasya’daki gelişmeler dolayısıyla bölgedeki varlığını sürdürebilmek için Azerbaycan vatandaşlarına 15 günlük vizelerin kaldırıldığını açıklamıştır. Söz konusu uygulamanın 1 Şubat 2010 tarihinden itibaren geçerli olduğunu belirten İranlı yetkililer, ayrıca Azerbaycan’ın da buna karşılık aynı uygulamayı başlatacağı konusunda ümitli olduklarının altını çizmiştir.   Aslında İran, uzun süreden beri iki ülke arasında vizelerin kaldırılması konusunu gündeme getirmektedir. Ancak Azerbaycan, Batı ile savaş eşiğinde olan İran’ın bu inisiyatifine hep kuşkuyla yaklaşmıştır. Zira her ne kadar Azerbaycan ile İran arasında büyük sorunlar yaşanmasa da, Güney Kafkasya’daki bloklaşmalarda, iki ülke farklı taraflarda yer almaktadır. Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye ile yakın işbirliği geliştirirken İran, Rusya ve Ermenistan ile birlikte hareket etmektedir. Yine Azerbaycan’ın İran’ın inisiyatifine kuşkuyla davranmasının bir başka nedeni de İran’ın, Azerbaycan ile geliştirdiği ilişkilerinde din faktörünü fazlaca kullanmasıdır. Özellikle Sovyetler Birliği’nin yıkılmasından hemen sonra Azerbaycan’ın güney bölgelerinde İranlı misyonerlerin sayısı artmış ve bu misyonerler Azerbaycanlı gençlerin İran’da eğitim almaları için İran’a gitmelerini sağlamışlardır. Azerbaycan’ın güçlenmesiyle birlikte bu konu, tehdit olmaktan çıksa da yine de Bakü, İran’ın vize uygulamasında gittiği tek taraflı değişikliğe olumlu bakmamaktadır. Ermenistan ile sorun yaşayan Azerbaycan’ın İran’a vizeyi kaldırdığı takdirde, sınırı geçen insanları kontrol altında tutması zorlaşacaktır. Bütün bu hususlar göz önünde bulundurulduğunda İranlı yetkililerin Azerbaycan’ın vizeyi kaldıracağına dair besledikleri ümitlerinin boşa çıkacağını tahmin etmek mümkündür.   İran’ın bu adımını yukarıda da belirttiğimiz gibi izolasyonu kırmak ve Güney Kafkasya’da varlığını bir şekilde devam ettirebilmek açısından atılan bir adım olarak kabul etmek gerekmektedir. Özellikle Ağustos 2008’de Gürcistan’da yaşanan savaş sonrasında Güney Kafkasya’daki dengeler alt üst olmuştur. Bu gelişmeler çerçevesinde Rusya ile Türkiye’nin bölgede aktif diplomasi yürüttükleri ve her biri kendi etkisini artırma çabası içinde oldukları görülmektedir. Eskiden beri Güney Kafkasya’da önemli bir konuma sahip olan İran da hiç şüphesiz buradaki gücünü kaybetmek istememektedir. Ancak Azerbaycan’ın İran’ın bu adımına sıcak bakmaması, İran açısından beklenilmeyen ve olumsuz sonuçlar yaratabilir.