Irak Başbakanı Sudani’nin Fransa Ziyareti

Irak Başbakanı Muhammed Şiya Sudani, 26 Ocak 2023 tarihinde Fransa’ya bir ziyaret gerçekleştirmiştir. Ziyaret kapsamında önce Fransa Başbakanı Elisabeth Borne ile görüşen Sudani, daha sonra Elysee Sarayı'nda Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron tarafından kabul edilmiştir. Fransa Cumhurbaşkanı Macron tarafından kabul edilmesinin ardından Irak Başbakanı Sudani’nin resmî sosyal medya hesabından yapılan açıklamada, “Dostum Macron ile iki ülke arasındaki iş birliğini çeşitli konularda genişletmek için bir yol haritası çizen Stratejik Ortaklık Anlaşması’nı imzaladım” ifadeleri kullanılmıştır. Irak Başbakanlığı tarafından yapılan açıklamada, Sudani ve Macron görüşmesinin ardından iki ülke arasında ekonomik, güvenlik, kültürel alanların yanı sıra kriz yönetimine ilişkin pek çok alanı kapsayan stratejik ortaklık anlaşmasının imzalandığı belirtilmiştir. Diğer yandan Irak Başbakanı Sudani ve beraberindeki heyetin diğer gündem maddelerinden bazıları, yolsuzlukla mücadele ve Rafidain Bank'tan zimmete geçirilen 2,5 milyar dolarlık vergi fonunun geri alınması, ikili mutabakat zaptlarıyla kültürel miras ve tarihî eserlerin bakımına ilişkin ortak deklarasyonun imzalanması olmuştur. Sudani’nin, hükûmet yetkililerinin yanı sıra önemli ulaşım projelerini hayata geçirmek amacıyla Fransız şirketlerin temsilcileriyle de görüştüğü bildirilmiştir.

Irak Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin, imzalanan anlaşmaların enerji, petrol ve elektrik başta olmak üzere birçok alanı da kapsadığını açıklamıştır. Ayrıca görüşmede, Bağdat'taki metro projesi gibi Fransızların Irak'a yardım ettiği bir dizi projenin de gündeme geldiği belirtilmiştir. Irak Dışişleri Bakanı, iki tarafın Irak’ın güvenliği ve Fransa’nın askerî yardımı, genel olarak ekonomik ilişkiler ve bölgedeki siyasi durumun ele alındığını sözlerine eklemiştir. Görüşmeye ilişkin basına açıklama yapan Irak'ın Fransa Büyükelçisi Vadi Bati ise Başbakan’ın Fransa ziyaretinin çok önemli olduğunu ve iki ülke arasındaki ilişkilerin yeni bir aşamaya girdiğini belirterek, “Bugün Bağdat-Paris ilişkilerinde tarihî bir gün” ifadelerini kullanmıştır.

Emmanuel Macron, bilhassa önceki Irak başbakanı Mustafa Kazımi döneminde Irak ile ilişkileri güçlendirmiş ve Fransa’nın Ortadoğu politikasında Irak’ı başat ülkelerden biri konumunda tutmuştur. Bu durumun Sudani hükûmetiyle ne kadar devam edeceği, Sudani’nin olası dış politika adımları yorumlanırken önemli tartışma noktalarından biri olmuştur. Ancak Sudani’nin ziyareti ve ziyaret esnasında gerçekleştirilen anlaşmalarla ikili ilişkilere atfedilen önem, Kazımi döneminde güç kazanan Fransa-Irak ilişkilerinin yeni hükûmetle birlikte devam edeceğinin sinyali olmuştur. Özellikle ABD ve İran’ın bölgedeki varlığına alternatif olarak Irak’ta güç kazanmak isteyen Fransa’nın, diğer yandan Türkiye ile yeni bir rekabet sahası açmak istediği de söylenebilir. Bu bağlamda Sudani’nin de Fransa ile ilişkileri, dış politikada İran ve ABD aktörlerinden farklı yatırım ve olası durumlarda askerî yardım anlamında çeşitlilik sağlayabilecek bir fırsat olarak gördüğü de söylenebilir.

Fransa ve Irak ile yapılan anlaşma, iki ülke arasında bu zamana kadar imzalanmış en kapsamlı anlaşma olması bakımından da önem taşımaktadır. 50 maddeden oluşan anlaşmada askerî iş birliği vurguları da dikkat çekmektedir. Anlaşma, iki ülkenin iş birliğinde savunma ve güvenlik kabiliyetlerinin artırılmasıyla terörle mücadele ve Irak Ordusunun Fransız yapımı askerî teçhizatlarla silahlandırılması gibi hususları içermektedir. Yapılan anlaşmanın ötesinde, Fransa’nın Irak’taki askerî kurumlarla iş birliğini son birkaç yıldır arttırma gayreti içerisinde olduğu bilinmektedir. Zira Kasım Süleymani suikastının ardından gündeme gelen ABD askerleri başta olmak üzere yabancı güçlerin Irak’tan çıkması hususunda Macron, Fransız askerlerinin Irak’ta kalmasına yönelik bir tavır ortaya koymuştur. Bu kapsamda Fransa'nın ABD’nin desteği olmadan tek başına Irak’ta kalma kapasitesini değerlendiren çalışmaların yürütüldüğünü teyit eden Macron, “Irak’ta kalabilmemizi sağlamak için operasyonel kapasiteye sahibiz" ifadelerini de kullanmıştır. Mayıs 2022’de ise Irak, ABD ve Fransa arasında imzalanan askerî anlaşmada, Irak’a gelişmiş silahlarla güçlendirilmiş ağır silahların sağlanması konusunda mutabık kalınmıştır. Macron’un, Irak’taki askerî varlığa yönelik istekli tutumuna paralel olarak Haziran 2022’de Irak Terörle Mücadele Birimi ve Fransa Özel Harekât Komutanlığı yetkilileri Bağdat’ta bir araya gelerek askerî iş birliğine yönelik bir dizi görüşme gerçekleştirmişlerdir. Son olarak iki lider düzeyinde gerçekleştirilen stratejik iş birliği anlaşmasıyla Macron’un askerî iş birliği alanında somut çıktılar alabilmesi mümkün olmuştur. Bu açıdan bakıldığında, 2020 ile birlikte Irak’taki askerî üsleri Irak Ordusuna devrederek askerlerinin önemli bir bölümünü Irak’tan çeken ABD’nin bıraktığı boşlukları Fransa’nın doldurmaya çalıştığı söylenebilir. Söz konusu askerî varlığın bilhassa kısa vadede ABD kadar çok boyutlu bir hâl alması beklenmezken, Fransa’nın istifade edebileceği menfaat alanlarında Irak’ta pozisyon almaya çalışacağı ve Türkiye de dâhil olmak üzere muhtemel rakipleriyle gerek ekonomik gerekse askerî iş birlikleri noktasında karşı karşıya geleceği söylenebilir. Bu kapsamda Fransa’nın Irak’taki gündem maddelerini uluslararası boyuta taşımak amacıyla da bir yol izleyeceği düşünülebilir. Öyle ki Türkiye’nin Irak’ta terör örgütü PKK’ya yönelik gerçekleştirdiği askerî operasyonları “Irak’a müdahale” söylemiyle uluslararası kamuoyuna taşımaya gayret gösteren ülkelerin başında Fransa gelmektedir. Nitekim geçtiğimiz ay Sudani ile bir telefon görüşmesi gerçekleştiren Macron, Türkiye ve İran’ın Irak’taki hava operasyonlarından sonra bölgede gerginliğin artmasıyla ilgili endişelerini bildirmiştir. Ayrıca aynı telefon görüşmesinde o tarihte Umman’da düzenlenmesi beklenen Bağdat İşbirliği ve Ortaklık Konferansı’nın temel konularından birinin de Türkiye’nin Irak ve Suriye’ye yönelik hava operasyonları olması gerektiğinin altı çizilmiştir.

Irak ve Fransa ilişkilerinin geliştirilmesi noktasında Fransa’nın Musul’a ayrı bir önem atfettiği söylenebilir. 2021 yılında Macron’un Musul ziyareti sırasında Musul’da bir konsolosluk açma kararının alındığı duyurulmuş, Temmuz 2022’de ise Fransa’nın Bağdat Büyükelçisi Eric Chevallier ve Musul’un yeni Fransa Başkonsolosu Jean-Christophe Auge, Musul’a bir ziyaret düzenlemiştir. Auge, ziyaret sırasında yaptığı açıklamada, “Musul’daki Fransız vatandaşlarına yardım etmek üzere Fransa Büyükelçisi ile koordinasyon içinde çalışacağız. Ayrıca görevim dâhilinde ülkemle Musul arasındaki ilişkileri güçlendirmeye çalışacağım ve bu bağlamda kentin vatandaşlarıyla görüşeceğim” ifadelerini kullanmıştır. Bu bağlamda Fransa’nın Bağdat’tan uzakta daha yerel düzeyde ilişkilerini güçlendirmek istemesi, Irak ile ilişkilerinde yalnızca siyasi değil toplumsal dinamikleri de dikkate almaya başladığını göstermek açısından önemli bir adımdır. Fransa’nın bu noktada Musul ve çevresi üzerinde artıracağı nüfuz alanı yalnızca toplumsal anlamda kalmayacak, Musul gibi IŞİD sonrası yeniden inşa sürecine giren vilayetlerde Fransız şirketlere yeni yatırımlar için de olanak sağlayabilecektir. Nitekim Fransa ve Irak arasında yapılan son stratejik iş birliği anlaşması da Fransa’nın bu kapsamda atacağı adımların önünü açacak nitelikte olması açısından önem taşımaktadır.