İran, Suudi Arabistan, BAE ve Umman ile Ortak Deniz Gücü mü Oluşturuyor?

Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi (KİK) devletleri şimdiye kadar etkili ortak askerî yapılar oluşturamamış, hatta tehdit ve zorluklara ilişkin ortak bir vizyon benimseyememiştir. Uygun bir stratejik kültürün ve askerî gücün eksikliği, KİK içindeki güçlü bölünmeler ve rekabet, Suudi Arabistan'ın hâkimiyetinden duyulan endişe ve özel çıkarlar, ortak beyanlara rağmen KİK devletlerinin yekpare olmadığı ve savaş durumunda ortak bir askerî operasyonun oldukça sınırlı kalacağı anlamına gelmektedir. Silahlı kuvvetlerini ve caydırıcılık potansiyellerini, bunları etkin bir şekilde kullanma kabiliyetlerinden ziyade, sahip oldukları teçhizatın miktarı ve teknolojik ilerlemesi perspektifinden gören KİK karar alıcıları için ülkelerinin güvenliği kırılgandır. KİK devletlerinin gerçek muharebe değeri, etkinliği ve savaşta iş birliği yapma kabiliyeti sorunu, çözümsüz kalmaktadır. Düşük insan gücü potansiyeli ve stratejik derinlik eksikliği gibi sorunlar karşısında son teknoloji ürünü yüzlerce tank ve jet bile yeterli olmamaktadır. Sonuç olarak, bugüne kadar yüksek düzeydeki askerî harcamalara rağmen KİK devletleri "askerî koruma ve güvenlik sağlamak için Batılı ülkelere güvenmek" zorundaydı. Ancak son dönemde ABD’nin güvenlik garantilerini yerine getirmemesi ve güvenilmez bir güvenlik garantörü olarak görülmeye başlanması nedeniyle Körfez ülkeleri de Çin ve Rusya gibi büyük güçlere yaklaşmaya başlamış ve İran tehdidine karşı da diplomatik çabaları arttırmıştır. O nedenle İran ile Körfez arasında güvenlik konularında iş birliği ihtimal dışı değildir. İran Devrim Muhafızlarına yakın haber sitesi Nour News, 6 Haziran tarihinde İran'ın nükleer teknolojisinin Suudi Arabistan'a uluslararası yasalara uygun olarak ve Uluslararası Atom Enerjisi Ajansının (UAEA) gözetimi altında transfer edilebileceğini söylemiştir.

İran Deniz Kuvvetleri Komutanı tarafından iddia edilen ortak deniz gücü kurma planı ismi geçen ülkeler tarafından yalanlanmadığına göre, bu konuda bazı görüşmelerin yapıldığı sonucu çıkarılabilir ancak burada mevzu edilen bir deniz gücü ittifakından daha çok ortak hareket ya da ortak planlama olabilir. Ayrıca İran Deniz Kuvvetleri Komutanı’nın açıklamasında Umman ve İran'ın daha önce birkaç kez ortak deniz tatbikatı gerçekleştirdiğini ve Suudi Arabistan, BAE, Katar, Bahreyn, Irak ve diğer ülkelerin de İran ile deniz iş birliği yapmak istediğini vurgulaması İran'ın Hint Okyanusu'nda Çin ve Rusya ile her yıl yaptığı tatbikatlara benzer şekilde, Körfez'de ya da Umman Denizi'nde ortak tatbikat planlarına bir gönderme olabilir. İran-Arap ortak deniz tatbikatları mesaj niteliğinin ötesine geçemeyecek olsa da İran ve Körfez ilişkilerinde rota değişikliği için çaba sarf ettiklerinin göstergesi olacaktır.

Bu proje, ayrıntıları henüz açıklanmamış olsa da Ortadoğu'da yaşanmakta olan önemli bir jeopolitik değişimi temsil etmektedir. Hem Riyad hem de Tahran bölgesel denklemleri yönetmek için yeni seçenekler aramaktadır. Washington artık Körfez ülkeleri tarafından güvenlik garantörü ve bölgesel bir sorun çözücü olarak görülmüyor. Çin'in bölgeye yönelik ekonomik ortaklık planları da buna dâhil edilebilir. Ayrıca Washington'un Ukrayna savaşının ardından otokrasilere karşı bir demokrasi ittifakı kurma sözü de bazı Körfez Arap rejimlerini rahatsız etmektedir.

Bu gelişmeler yaşanırken Hürmüz Boğazı’nda yaşanan bir “taciz” olayının zamanlaması ise dikkat çekicidir.  ABD Donanması 5 Haziran tarihinde yaptığı açıklamada İran Devrim Muhafızlarının (DMO) "taciz" ettiği iddia edilen bir gemiye, denizcilerinin ve Birleşik Krallık Donanmasının kritik Hürmüz Boğazı'nda yardıma geldiğini açıkladı. Pazartesi günü iddialara yanıt veren DMO Deniz Kuvvetleri Komutanı Abbas Gholamshahi, Marshall Adaları bandıralı bir geminin uluslararası kanaldan imdat çağrısı yaptığını ve İran kuvvetlerinin buna yanıt verdiğini söyledi. General Gholamshahi'ye göre, düşman medya kuruluşları medya etiğini ihlal ederek yanlış bilgi yaymaya, huzursuzluk çıkarmaya ve "bölge dışı ülkelerin Basra Körfezi'ndeki gayrimeşru ve haksız varlığını" meşrulaştırmaya çalışmaktadır. Ticaret gemisinin yardım istediği bölgede, bölge dışı hiçbir geminin bulunmadığını belirten donanma yetkilisi, yabancı donanma birliklerinin varlığına ilişkin basında çıkan haberlerin "tamamen yanlış" olduğunu da sözlerine ekledi. Komutan, Devrim Muhafızlarının düzenli sorumlulukları arasında Basra Körfezi ve Hürmüz Boğazı'nda güvenliği sağlamak, kurtarma görevlerini yerine getirmek ve tehlike çağrılarına anında yanıt vermek olduğunu belirtti. Basra Körfezi'nin güvenliğini sağlamanın bölge ülkelerinin sorumluluğunda olduğunu ve Basra Körfezi ülkelerinin yabancı ülkelerin müdahalesi olmadan stratejik deniz bölgesinde uzun vadeli güvenliği sağlayabileceğini kaydetti.

İran ile Körfez ülkeleri arasında normalleşme adımları atılırken Basra Körfezi'nde yıllardır İran'ı baskılamaya yönelik faaliyetler yürüten ABD donanması ise bölgede daimî bir görev gücü oluşturmak için harekete geçti. Bu kapsamda ABD Donanmasının “çok uluslu güvenlik ortaklığı” olarak kurduğu Bahreyn merkezli Birleşik Deniz Kuvvetleri (CMF), 22 Mayıs'ta kuvvet bünyesinde yeni bir birleşik görev gücü oluşturulduğunu duyurdu. CTF-154 adı verilen bu yeni görev gücü, Ortadoğu merkezli görev yapacak ve Körfez'den Süveyş'e kadar uzanan sorumluluk sahasında müttefik donanmaları eğitmeye ve operasyonel kabiliyetleri geliştirmeye odaklanacaktır. Böylece Körfez ülkelerini İran ile iş birliğinden uzaklaştırmayı hedefleyen ABD, bu ülkeleri Atlantik'in savunma konsepti içinde tutmaya çalışacaktır.

Bu makale Politics Today, 8 Haziran 2023 tarihinde, “Is Iran Establishing a Joint Naval Force with Saudi Arabia, the UAE, and Oman?” başlığıyla yayımlanmıştır.