2012 Kazakistan Parlamento Seçim Sonuçlarının Siyasi Analizi

Yrd. Doç. Dr. Canat Momınkulov, ORSAM Ortadoğu -Avrasya Danışmanı, El-Farabi Kazak Ulusal Üniversitesi
15 Ocak 2012 tarihinde Kazakistan Cumhuriyeti’nde parlamento seçimleri yapıldı. Bu seçimlerin süresinden önce yapılmasının nedenini kısaca şöyle özetleyebiliriz. 2011 sonbaharında Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu Meclis Kamarası dağıtılmış, salahiyet ve yetkileri vaktinden önce durdurulmuştu. Bunun ardından Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev Parlamento Meclis seçimlerinin zamanından evvel yapılacağını ilan etti. Cumhurbaşkanı Nazarbayev parlamento seçimlerinden önce yaptığı açıklamalarda düzenlenecek Meclis seçimleri sayesinde, Kazakistan toplumu ve siyasi sisteminin demokratikleşeceğini ve yeni bir döneminin başlayacağını belirtti. İA Novosti-Kazahstan haber ajansına göre sözkonusu ülkede böyle bir dönemin başladığı söylenebilir.
 
Yeni kanuni kuralların gereğince bundan böyle mecliste en az iki siyasi partinin temsilcileri yer alacaktır. Siyasi idarenin aldığı yeni karara göre, bundan sonraki seçimlerde, ikinci olan partinin oy sayısı, toplam oyların yüzde 7’sini geçmesi durumunda bile o partiyi temsil eden adaylar parlamentoda yer alacaktır. N. Nazarbayev’in yardımcısı N. Yertısbayev’e göre Kazakistan bağımsızlığının otuzuncu yılında parlamentoda en az iki siyasi parti temsil edilecektir. 2007 yılında yapılan son seçimlerde şu an iktidarda bulunan Nur Otan Halk Demoktratik Partisi yüzde 88,41 oy toplayarak meclisteki tüm sandalyeleri almıştı. Bugüne kadar Kazakistan parlamentosu tek partili sistemdeydi. Bütün idari ve siyasi yetkiler tek bir kişiye aitti veya onun elinde konsantre edilmişti.
 
Kazakistan’ın parlamenter yönetim sistemine geçmesi yerel bilirkişiler tarafından son dönemdeki en çok tartışılan konulardan biri haline gelmiştir. Kazakistan şimdiye kadar otoriter idari sistem tarafından yönetilmiştir. Bu sistemde devletteki bütün önemli siyasi kararlar sadece cumhurbaşkanın ferdi iradesine bağlıdır. Nur Otan Partisi temsilcileri, finansal kriz sonucu dünyanın her tarafında yaşanan düzensizlik ve gösterilerin, Kazakistan’da da tekrarlanmasını önlemek istemektedir. Bundan dolayı iktidardaki parti, toplumda olabilecek hoşnutsuzlukların ortaya çıkmasını önlemek amacıyla, tekel ve otoriter yönetim sisteminden vazgeçmeye ister-istemez mecbur olmuştur. Bu ise ilerideki dönemde Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu yetki ve sorumululukları arttırılarak devlet yönetimine daha aktif şekilde katılacak demektir.
 
Parlamento seçimlerine, ülkedeki seçmenlerin yüzde yüzde 75’inin katılması, seçimlerinin kanuna uygun olarak düzenlendiğini göstermektedir. Seçim sonucunda Nur Otan Partisi siyasi rakiplerini geride bırakmıştır ve parlamentoya üç siyasi parti geçecektir. Nur Otan Partisi tüm oyların yüzde 80’ini elde ederek mecliste 83 milletvekili bulunduracaktır. Nur Otan Partisinin bu kadar yüksek oy almasının birkaç esas sebebi vardır. Bu sebepler: Kazakistan’da bir asırlık süre içerisinde bir partilik yönetim sisteminin iyice yerleşmesi, halkın büyük bir kısmının N. Nazarbayev`in yürüttüğü polikayı ciddiye alması ve ona samimi şekilde destek vermesi, okullar, hastaneler, üniversiteler, belediyeler, askeri daireler gibi tüm devlet dairelerinde çalışanların ve orta yaştaki kişilerin büyük bir kısmının eskisi gibi fazla düşünmeden bu partiye oy vermeleri, Kuzey ve büyük şehirlerde yaşayan Kazak olmayan halkların şu anki istikrarlı siyasi ve etnikarası durumdan memnun olması ve siyasi değişiklikleri istememesi, devlet dairelerinde çalışanlara yapılan manevi baskı ve motivasyon politikası, iktidardaki partinin idari kaynaklardan daha fazla istifade etmesi, Nur Otan Partisi’nin siyasi rakibinin olmaması ve potansiyel rakiplerin kasten yarış dışı edilmesi veya sistemli olarak zayıflatılması, partinin reel olumlu neticeler göstermesi, N. Nazarbayev`in Kazakistan toplumunda güçlü otoritesinin olması şeklinde sıralanabilir.
 
Seçim sonuçlarına göre ikinci sırada yer alan Kazakistan Demokratik Ak Jol Partisi oyların yüzde 7,47’sini kazanarak 8 temsilcisini başkent Astana’ya delege etme hakkı kazanmıştır. Aslında tarihe bakarsak Ak Jol önceleri gerçekten bir muhalefet partisidir. Sonrasında bu parti parçalanarak Nur Otan’ın şubesine dönüşmüştür. Bu seçim, Kazakistan’ın uluslararası denetleyici kuruluşlarca çok partili bir devlet olarak tanılması için yapılan siyasi bir adımdır. Dikkatle bakarsanız Ak Jol Partisi’nin elde ettiği yüzde 7,47 ve Kazakistan Komünist Halk Partisi’nin kazandığı yüzde 7,19 oranları parlamentoya girmek için istenilen 7 sayısını hatırlatır. Bu bir tesadüf müdür? Ak Jol Partisi’nin birçok temsilcisi daha önce Nur Otan’da görev yapmışlardır. Önceleri toplumun desteğine sahip olmayan ve basında burjuvazi imajını temsil eden Ak Jol Partisi yüzde 7,47 gibi bir oranı nasıl elde edebilmiştir? Bu oranı sağlamak için idari kaynaklardan mı istifade edilmiştir?
 
Seçimlerde üçüncü yer alan Kazakistan Komünist Halk Partisi 2007 seçiminde yüzde 1,29 oy toplamasının ardından 2012 yılında yüzde 7,19 oy alması beklenen ve normal bir göstergedir. Kazakistan’da seçimler öncesi dönemde, seçimlere aktif bir şekilde hazırlanan parti, bu komünist partisidir. Halkın bir kısmı, özellikle ihtiyarlar nostalji duygusuyla veya ihlaslı olarak komünist fikirleri desteklemiş olabilir. Kazakistan’da 70 yıl boyunca tek parti olan komünist parti bu neticeye fazla zorlanmadan ulaşmıştır. Rusların belli bir kısmı bu partiye oy vermiştir. Rusya’da 2011’de yapılan son parlamento seçimlerinde Rusya Komünist Partisi’nin ikinci sırada yer alması da bir rastlantı değildir. Zaten Nur Otan’ın yapı ve karakteri eski komünist partisinin yapısına benzerdir.
 
Seçim sonuçlarının açıklandığı N. Nazarbayev şöyle bir konuşma yapmıştır: “Bu sonuçlar göstermektedir ki halk bizim uyguladığımız programları, bizim yaptığımız işlerimizi desteklemektedir. Halk bizi anlıyor, halk bizimledir. O bize güvenmeye devam ediyor. Vatandaşlarımız ülkemizdeki istikrarı, barışı, toleransı,  dostluğu destekliyorlar. Janaözen’deki olumsuz olaylar bile bizi daha birleştirdi”.
 
Yukarıda verilen rakamlara ek olarak 9 kişi Kazakistan Halklar Kurulu tarafından seçilerek milletvekilli olarak atandı. Kazakistan Halklar Kurulu tarafından seçilen şahıslar parlamentoda Kazak, Uygur, Özbek, Tatar, Çeçen, Ukraynalı, Koreli, Rus ve Alman halklarını temsil edeceklerdir.
 
Kazakistan’da muhalefet partisi olan Genel Halk Sosyal-Demokratik Partisi (OSDP) yüzde 1,4 oy toplayarak parlamentoda yer alma umudunu yitirmiştir. OSDP’nin lideri Bulat Abilov’a göre “Bu seçimler kanunlara aykırı olarak düzenlemiştir, sonuçları da gayrikanunidir. Seçimlerde pis siyasi oyunlar oynanmıştır. OSDP kasten karalanarak, kamuoyu araştırmaları uydurulmuştur.” Abilov’e göre “Meclisin yeni yapısı eskisi gibi Nur Otancı olacaktır. Demek ki değişen bir şey yoktur. Ak Jol Partisi, Nur Otan`ın bir şubesi ve sağ kanadıdır. Kazakistan Komünist partisi ise sol kanattır.”
 
Parlamento seçimlerine Ruhaniyat Partisi’de katılacaktı ama kasten yarış dışı edilmiştir. Ruhaniyat Partisi’nin parti listesine başkanlık yapan ve milliyetçiliği savunan, Kazak halkının büyük şairi Muhtar Şahanov sözkonusu siyasi yapıya yeni bir boyut katmıştı. Şimdiye kadar Kazakistan’da Kazak milliyetçiliği hep baskıya uğramıştır. Ruhaniyat işte bu boşluğu doldurmayı amaçlamaktaydı. Bu partinin gündeminde şu sorunlar bulunmaktaydı: Kazak dilinin kötü durumu, kazak kültürü ve düşüncesinin Ruslar tarafından hala ciddiye alınmaması ve açıkça ihmal edilmesi, kırsal kesimdeki Kazakların kötü sosyal ve ekonomik durumu, Rusya’nın siyasi, psikolojik ve ideolojik baskıları, Avrasya Birliği’nin zararları, Çin’in iktisadi saldırısı v.s. Bu parti üyeleri seçimler öncesi devlet mahkemesince ayıplanarak siyasi yarışa katılma hakkından mahrum edilmiştir.
 
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) vekilleri de bu seçimlerin sonuçlarını gözden geçirerek kendi değerlendirmelerini yaptılar. AGİT gözlemcileri her zamanki gibi sonuçlardan memnun olmadıklarını açıkça ifade ettiler. ABD, AGİT’in yaptığı ön değerlendirmeleri paylaştığını dile getirdi. ABD hükümetinden yapılan açıklamaya göre, Kazakistan hükümeti ve halkının işbirliğinin devam ettiği sürece ABD Kazakistan’ın çok partili yeni parlamentosuyla işbirliği içerisinde olacaktır. AGİT Parlamento Asamblesi heyetinin başkanı şöyle bir konuşma yapmıştır: “Kazakistan hükümetinin demokratik süreçleri destekleyeceği ve seçimleri AGİT kurallarına göre düzenleyeceğine dair verdiği söz ve vaatlerine rağmen, süresinden önce yapılan bu parlamento seçimleri, demokratik anlamdaki seçimlerin temel prensiplerine uygun değildir”. Avrupa Demokrasi Enstitüsü ve İnsan Hakları Bürosu heyetinin başkanı da bu seçimlerin kontrol edilir olduğunu veya bir merkezden yönetildiğini itiraf etmiştir.  
 
Buna rağmen seçim çevrelerini ziyaret eden diğer yabancı gözlemciler her şeyin kanuna göre düzenlendiğini, Kazakistan’ın seçimleri organize etmede büyük mesafeler katettiğini, yabancı gözlemcilerin bulunmasının bundan sonra gereksiz olacağını, Kazakistan’ın bu anlamda doğru yönde gittiğini vurgulamıştır. BDT ülkelerinden gelen gözlemciler de, Türkçe Konuşan Ülkeler Parlamenter Asamblesi’ni temsil eden gözlemciler de Kazakistan Parlamento seçimlerinin açık ve kanuni olduğunu ve uluslararası demokratik kurallara göre yapıldığını ifade etmişlerdir.
 
Böylece yeni Kazak Parlamentosunda sağcılar (ulusal burjuvayı temsil eden Ak Jol) ve solcular (yenilenen komünistler) yer almış oldu. Kazak araştırmacısı Daniyar Aşimbayev siyasi güçlerin yeni yapısı hakkında şöyle diyor: “Her yeni partiyi temsil edecek şahsiyetler, deneyimli iktisatçı ve hukukçulardır. Bu durum yeni parlamentonun faaliyetini kuvvetlendirecektir. Hatta parlamentoda 2-3 mümtaz muhalif politikacının bulunması meclisin eski yapısını ve imajını değiştirebilir”. Diğer bir Kazak araştırmacı Dosım Satbayev’e göre yeni parlamentodaki partilerin sayısı hiç bir şeyi ifade etmiyor. Bunlar Kazakistan’ın demokratikleşme düzeyinin esas göstergesidir. Ayrıca yeni seçilmiş şahısların yeni durumda nasıl davranacakları, diyaloga açıklıkları ve görüşlerinin güçlülüğü çok önemlidir.
 
Moskova Devlet Üniversitesi’nden İvan Dimitriyev’e göre Kazakistan Cumhuriyeti Parlamentosu’nun dağıtılarak, seçimin süresinden önce yapılması dünya ekonomik krizi nedeniyle gerçekleşmiştir. Onun için yeni seçilmiş milletvekilleri krizin olumsuz etkilerini hafifletecek iktisadi programlara ve onları gerçekleştirme planına daha çok önem vermelidir.
 
Yeni Kazak Parlamentosu, Kazakistan ekonomisinin çeşitlendirilmesine öncelik vererek, ileride enerji kaynakları fiyatının düşmesi durumuna hazır olmalıdırlar. Krizin getirdiği yeni problemlerin bir an önce çözülmesi için gerekli kanunların kabul edilmesi şarttır. Parlamento yetkilerinin genişletilmesi, ülkenin ekonomik ve siyasi anlaşmazlıklarının kanuna uygun olarak verimli bir şekilde çözülmesine neden olmalıdır. Ülkenin başlıca problemlerinin çözülmesi için bütün toplumsal güçlerin birleşmesi veya anlaşması şarttır.
 
Kazakistan Parlamentosuna yeni fikirlere sahip yeni politikacıların gelmesinin meclisin yaptığı işin kalitesini arttıracağını ümit ederiz.